„Mensen in openbare functies worden vogelvrij verklaard. Dat baart me zorgen.” Cultuurfilosoof prof. dr. Govert Buijs heeft grote moeite met de ontwikkeling dat publieke figuren worden afgebrand op een enkel incident, niet zelden uit een ver verleden.

Maandag werd bekend dat Hein Pieper stopt als partijvoorzitter van Nieuw Sociaal Contract, de partij van Pieter Omtzigt. Zo’n twintig jaar geleden was Pieper verwikkeld in een arbeidsconflict. Een collega zou hem hebben betrapt op porno kijken op zijn werkcomputer. Door Piepers toedoen zou die collega op een zijspoor hebben gezet.

Onlangs wees Omtzigt woordvoerder Onno Aerden de deur, luttele uren na diens aanstelling. Omtzigt accepteerde niet dat Aerden eerder dit jaar BBB online als „een gezwel” had omschreven.

Nieuwe normen

Nog een voorbeeld. Recent stapte Han van Krieken op als baas van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Tijdens een openbaar evenement in 2017 had hij enkele seksueel getinte opmerkingen gemaakt tegen een vrouwelijke medewerker. Zij werd na een onderzoek in het gelijk gesteld. Uiteindelijk verliet de vrouw de universiteit, al was haar wel een plek op de universiteit aangeboden.

Opmerkelijk genoeg hamert de huidige samenleving meer dan pakweg een halve eeuw geleden op het belang van moraliteit, tekent Buijs aan. „De maatschappij ontwikkelt nieuwe normen, bijvoorbeeld in de omgang tussen man en vrouw. De seksuele revolutie van de jaren zestig van de vorige eeuw wordt als het ware omgekeerd. Er klinkt ook vanuit seculiere zijde protest als een vrouw als lustobject wordt gezien. Dus christenen, die zich daartegen altijd al keerden, mogen hun zegeningen tellen. Zonder zich boven anderen te verheffen. De MeToo-beweging wil dat er meer respect komt voor vrouwen. Dat duid ik als heel positief. Ook in orthodox-christelijke kring valt veel te verbeteren wat betreft bijvoorbeeld het respectvol omgaan met vrouwen.”

Riskant

Intussen vindt Buijs, zelf christen, het „enorm riskant” dat iemand om een „enkel incident ontzettend hard wordt aangepakt”. Voor zover de cultuurfilosoof kan overzien hadden zowel partijbons Pieper als universiteitsbaas Van Krieken op hun post kunnen blijven zitten. „Ik praat hun gedrag niet goed, maar ik zeg wel: Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen. Niemand is volmaakt. Voor zover ik weet, uitte Van Krieken niet op andere momenten tegenover vrouwen seksueel getinte taal. Misschien was hij in beschonken toestand. Elk mens heeft in zijn leven wel eens iets gedaan waarvan hij of zij denkt: Oei, had ik dat maar niet gedaan.”

Zeker nu „alles wordt bewaard op internet”, kan er zomaar een „heksenjacht” op bijvoorbeeld politici losbarsten, waarschuwt de cultuurfilosoof. „Mensen kunnen een wraakactie op politieke tegenstanders uitvoeren en hun opponent zonder enige vorm van proces zwartmaken. Mensen kunnen elkaar gaan chanteren. Het zou mij niet verbazen als tegenstanders van Pieter Omtzigt online aan het spitten zijn om iets negatiefs over hem te vinden.”

Nazisymbolen

Critici zouden meer bereid moeten zijn publieke figuren die een fout maakten te vergeven, benadrukt Buijs. „Geef iemand de kans om te zeggen: „Ik heb in het verleden een fout gemaakt, maar sta nu anders in het leven.” De Britse prins Harry droeg in zijn jonge jaren op een feestje ooit een pak met nazisymbolen. Zoiets zou je hem niet zijn hele leven moeten nadragen. Iemand als wijlen VVD-prominent Hans van Baalen zou in het verleden een nazistisch lied hebben gezongen. De Canadese premier Trudeau smeerde bij wijzen van grap ooit zijn gezicht zwart om te lijken op iemand met een donkere huidskleur. Beide mannen hebben gelukkig die incidenten overleefd. Wees alsjeblieft bereid om mensen misstappen uit het verleden te vergeven, als ze zelf ook duidelijk afstand van die misdragingen nemen.”

Trump

Het is niet per definitie verkeerd om iemand zijn misdragingen uit het verleden voor de voeten te werpen, tekent Buijs aan. „Een gedraging uit vroeger tijd kan veel zeggen over iemands karakter. Als het echt om een patroon gaat, is het goed dat dit bekend is. Kiezers hebben het recht iets te weten over het karakter van politici. Over Donald Trump is bekend geworden dat hij in het verleden seksueel getinte en denigrerende uitspraken over vrouwen deed. Tel daarbij op zijn fraudepogingen en de keiharde behandeling van iedereen die hij niet naar zijn hand kan zetten. Die gedragingen tegenover vrouwen stonden niet op zichzelf, maar zeggen iets over zijn karakter. Het is goed dat dat in de openbaarheid komt.”

Lauw

Dat de samenleving meer dan voorheen „onberispelijke leiders” verwacht, is in beginsel „een heel goede ontwikkeling”, vindt prof. dr. Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfsethiek en integriteitsmanagement aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. „Burgers mogen kritisch zijn op bijvoorbeeld politici. Hoge bomen vangen nu eenmaal veel wind. Je moet toch niet denken aan het tegenovergestelde: dat het volk lovend of lauw is over corrupte politici of over bestuurders die een scheve schaats rijden.”

Net als Buijs wijst Kaptein erop dat door internet iemand tot in lengte van jaren kan worden achtervolgd met gebeurtenissen uit het verleden. „Ons collectieve geheugen is groter geworden. Een tweet of een Facebookbericht van vijftien jaar geleden kan iemand in verlegenheid brengen. Publieke figuren als politici liggen niet alleen onder het vergrootglas, ze weten ook de verrekijker op zich gericht.”

Ook die ontwikkeling duidt Kaptein in principe als gunstig. „Het is van belang dat mensen op belangrijke functies betrouwbaar zijn. Denk aan de burgemeester, de schooldirecteur, de politicus. Goed dat burgers onderzoek doen naar iemands integriteit, bijvoorbeeld door te letten op diens gedrag uit het verleden. Dat geeft een aanwijzing voor gedrag in heden en toekomst.”

Vol erbarmen

Toch heeft ook Kaptein bezwaar tegen de huidige afrekencultuur, ook wel cancelcultuur genoemd. „Het mag niet de bedoeling zijn om op ieder slakje zout te leggen.” De ene fout is de andere niet, beklemtoont hij. „Het maakt uiteraard verschil of iemand er iets uitflapt, per ongeluk een vertrouwelijk document naar een verkeerd adres stuurt of dat iemand zich schuldig maakt aan veel ernstiger zaken zoals liegen over nevenfuncties of machtsmisbruik.”

Ook Kaptein, die tot de reformatorische kring behoort, pleit voor vergevingsgezindheid. „Geef iemand die in de fout ging een tweede kans. Of het voordeel van de twijfel. Denk aan Jezus, die vol erbarmen was. Je mag altijd tot Hem komen, al moet je daar wel voor door de knieën.”

Cruciaal is dus ook de houding van de persoon die uit de bocht vliegt, zegt Kaptein. „Als die met modder teruggooit, of niet bereikbaar is voor commentaar, wordt het problematisch. Iemand die een misstap begaat, moet daar wel open over zijn en het eerlijke verhaal vertellen. Ook dient hij of zij excuses aan te bieden en eventuele schade te vergoeden.”