Eigenlijk, zegt de Denker des Vaderlands, was de coronaperiode „een röntgenfoto van onze samenleving: zo mooi, zo grimmig”. Anderhalf jaar nadat de laatste maatregelen werden opgeheven komt het tot een nationale terugblik op de pandemie. Koning Willem-Alexander opende de tentoonstelling door er een foto aan toe te voegen. Na lang wikken en wegen –want er zijn zoveel aansprekende beelden uit die tijd– koos hij een plaat van verplegend personeel in het Dirkslandse Van Weel-Bethesda Ziekenhuis rond het bed van een patiënt. De foto werd ruim een jaar na de uitbraak van het virus gemaakt, toen een deel van de samenleving „coronamoe” begon te worden. Voor de vorst symboliseert het beeld de inzet van alle mensen die in die moeilijke periode het land draaiend hielden.

Als de koning vrijdagmiddag aan het woord komt in de hal van het Noord-Brabantse provinciehuis in ’s-Hertogenbosch, hebben verhalen en muziek zich al een uur lang afgewisseld. Zoals de herinneringen van fotograaf Jiri Büler, die met de foto van de ic-verpleegkundige wil „stilstaan bij al die zorgverleners die hebben gevochten voor onze levens”. Op hun gezichten zag hij de moeheid, de radeloosheid. En hij hoorde vertellen dat zojuist een vader van 37 jaar was overleden.

Polarisatie

Het is een van de verhalen uit een tijd die –zegt een andere spreker– iedereen raakte. Bijna iedereen heeft wel een mentale deuk opgelopen, veronderstelt Marjan Slob, door filosofen uitgeroepen tot Denker des Vaderlands. Maar er waren volgens haar ook veel mooie dingen te zien: de inzet van mensen voor elkaar, de zoektocht naar middelen tegen de ziekte. „Ik zag jongeren hun zucht naar avontuur inperken ten behoeve van hun medemens. En de regering probeerde er echt voor ons te staan. Na een tijdje werd de sfeer in het land grimmiger. We werden moe; het duurde zo lang.”

De expositie gaat ook over tegenstellingen die zich verscherpten. Er worden beelden van demonstraties getoond, van rellen. Mensen moeten zich aan regels houden, maar zijn niet verplicht het met die regels eens te zijn, zegt Slob.

John de Jong was het er níét mee eens. „Niets wat de overheid zei, klopte”, vat zijn zus Arianne samen. Openhartig vertelt ze dat ze vaak denkt: John, was toch niet zo eigenwijs geweest. Haar broer overleed in 2021 aan een ziekte waar hij niet in geloofde. Hij had de oproep tot vaccinatie niet eens geopend. „Mijn grote broer, mijn wappie.”

John was steeds radicaler geworden. „Er viel niet tegenop te praten.” Ze was er niet jaloers op: „Het is geen fijn leven als je constant zo boos bent. In zijn wappiegroep voelde hij zich gehoord.” Totdat corona hem velde.

Voor hem en voor alle anderen die de pandemie niet overleefden, wordt een minuut stilte gehouden. Maar eerst klinkt een gedicht. Over mensen die niet naar elkaar luisteren, elkaar niet meer aankijken. „Daar krijgt geweld zijn kans. Daar beginnen kleine en grote oorlogen.”

Raambezoek

In de expositie is er het verhaal van Elly Janssen. In maart 2020, toen de pandemie begon, werd ze oma, voor het eerst. Het kraambezoek werd een raambezoek. Zoon Michael gooide kleertjes naar buiten, zodat ze de baby kon ruiken. Pas vijf weken later hield ze haar kleinkind voor het eerst in haar armen.

Jongeren van Saba vertellen hoe het isolement van het Caraïbische eiland in hun voordeel werkte: er was maar één besmettingsgeval, en het leven ging gewoon door, al waren de scholen een tijdje gesloten en werden vlieg- en bootverkeer stilgelegd.

Ingrijpend was de periode voor iedereen. Voor mensen die verliezen leden. Voor mensen die nog altijd met gezondheidsklachten kampen, of met financiële gevolgen. In de tentoonstelling zijn er 44 verhalen, maar bezoekers mogen hun eigen herinnering toevoegen. De totale collectie komt uiteindelijk in het Nationaal Archief terecht.

De foto’s en verhalen staan op de website stilstaanbijcorona.nl . In Noord-Brabant –de provincie waar het eerste Nederlandse besmettingsgeval werd geconstateerd– zijn ze van 3 oktober tot 15 november te zien. Daarna reist de expositie naar andere provinciehuizen. Met beelden en verhalen over een periode die voorbij is, maar voor veel mensen nooit voorbijgaat.