Jongvolwassenen waren lang een ondergesneeuwde doelgroep in boekenland. Die tijd is voorbij, al blijken youngadultromans óók volwassenen aan te spreken.
De afdeling young adults in de Nunspeetse boekhandel De Beukelaar is bescheiden. Vergeleken met de afdeling theologie is het aanbod voor jongvolwassenen er dungezaaid: slechts één boekenkast tegen twee wanden vol Bijbelstudies, prekenboeken en dogmatische verhandelingen. Maar als het gaat om kleur en uitstraling wint de adolescentenafdeling. ”Crash”, de prijswinnende youngadultroman van Hans Mijnders over een meisje dat zelfmoord pleegt, staat er naast een historische roman over het leven in Auschwitz. Iets verderop staat ”Help! Mam is verliefd” van Mirjam Schippers, over een pubermeisje dat de nodige uitdagingen voor haar kiezen krijgt als haar moeder hertrouwt. Wat opvalt zijn de korte, soms heftige titels, kleurrijke boekomslagen en herkenbare thema’s voor jongeren.
Het genre young adults, door kenners afgekort tot ”YA”, is relatief jong. De categorie met boeken voor jongeren vanaf zo’n 15 jaar beleeft op dit moment haar puberjaren. Pas begin deze eeuw kwam ze uit de Verenigde Staten overwaaien, maar sindsdien veroverde het genre de boekenwereld stormachtig.
Boekverkoper Robert van ’t Hul van de Nunspeetse boekhandel zag het gebeuren. In alle jaren waarin hij zijn winkel runt, zag hij de verkoop van adolescentenromans alleen maar toenemen. Als verklaring noemt Van ’t Hul het steeds uitgebreidere aanbod van aansprekende boeken en de aantrekkelijke boekomslagen. „Youngadultboeken adresseren vaak problemen en vraagstukken waarmee de leeftijdsgroep te maken krijgt. Daar willen jongeren over lezen.”
Herkenbare thema’s
Linda Ackermans, docent en literatuurwetenschapper, doet aan de Radboud Universiteit promotieonderzoek naar YA-literatuur in Nederland. „Tot 2009 was er beperkt aandacht voor jongeren als doelgroep”, vertelt Ackermans. „Je had jeugdliteratuur en volwassenenliteratuur, maar voor de groep daartussen was er eigenlijk niets. Nederlandse uitgevers, met uitgeverij Lemniscaat voorop, begonnen zich meer op jongeren te richten en probeerden boekhandelaren daarin mee te krijgen door bijvoorbeeld aparte boekenkasten voor young adults in te richten.”
Die aanpak sloeg aan. Alleen al in de afgelopen vijf jaar steeg de wereldwijde verkoop van YA-romans met bijna 50 procent. Aansprekende verhalen en aansprekende boekomslagen vormen de basis, goede marketing doet de rest.
Videorecensies op TikTok wakkeren de promotie extra aan. Onder de hashtag #BookTok prijzen boekenliefhebbers (”BookTokkers”) overwegend youngadultboeken aan, die zo een miljoenenpubliek bereiken. Auteurs en hun uitgevers profiteren daarvan, al blijkt uit cijfers dat het effect voornamelijk voor Engelstalige boeken geldt.
Door het brede aanbod is het lastig om young adults als één groep te definiëren. Fantasyverhalen –waarin de hoofdpersoon in een andere wereld leeft–, thrillers en liefdesverhalen zijn rijkelijk vertegenwoordigd, maar realistische fictie en de tegenhanger ervan, dystopische romans –waarin thema’s als maatschappelijke onrust een rol spelen– niet minder. Ook regenboogromans –over seksuele diversiteit, coming outs en transities– doen het goed. Wat is hun overeenkomst?
Volgens Ackermans zijn veel YA-romans te herkennen aan vaste kenmerken: „Het hoofdpersonage is een adolescent en de thema’s sluiten aan bij de leefwereld van jongvolwassenen. Relatievorming, conflicten en de zoektocht naar een eigen identiteit spelen een belangrijke rol.”
En, zegt Ackermans, in young adults ligt de sleutel bij de jongeren. Ze noemt als voorbeeld ”De Hongerspelen”. In de razendpopulaire trilogie –wereldwijd werden er meer dan 100 miljoen exemplaren verkocht– komen jongeren in opstand tegen een onderdrukkende overheid, die de bevolking in armoede laat en elk jaar 24 „tributen” een strijd op leven en dood laat voeren. Slechts één „uitverkorene” overleeft. „In de serie zijn het de jongeren die een rol van betekenis spelen”, analyseert Ackermans. „Zíj komen in opstand. Dat spreekt jongeren aan. En de spanning en het avontuur natuurlijk. Die is er volop in de boeken.”
Zelfs dystopische literatuur, die zich kenmerkt door een negatief toekomstbeeld, bevat vaak een component die herkenning oproept, zegt Ackermans. „Ik mag hopen dat geen van onze jongeren ooit in een situatie terechtkomt zoals in ”De Hongerspelen”, maar de meer algemene vragen waarmee de hoofdpersonen worden geconfronteerd maken het boek wel herkenbaar. Lezers kunnen aan het denken worden gezet over vragen als: „Wat zou ik doen?” En: „Wat kan ik betekenen?”
Clichéboeken
Wie de YA-afdeling van een willekeurige christelijke boekhandel bekijkt, ziet naast nieuwe titels veel oude bekenden. De Duiventilserie van Gerda Ronhaar bijvoorbeeld, en de avonturenboeken van Bert Wiersema. Maar toen ze werden geschreven moest de term young adult nog worden uitgevonden. Waren de auteurs hun tijd ver vooruit?
Ackermans denkt dat marketing hier een rol speelt: soms worden oude titels opnieuw uitgebracht en dan duidelijker als young adult in de markt worden gezet. Terwijl je je, zegt de promovenda, best wel eens kunt afvragen of alles wat als zodanig wordt aangeprezen ook écht young adult is. Dat geldt zeker ook voor de kast in Nunspeet.
Young adults van christelijken huize zijn in elk geval minder breed en open dan seculiere jongerenromans, constateert Janneke de Jong-Slagman. Het heeft, zo denkt de docent Nederlands bij Driestar educatief, gespecialiseerd in literatuuronderwijs, meer te maken met durf dan met het verschil tussen christelijke en seculiere jongeren. De Jong: „Ik vermoed dat christelijke en reformatorische uitgeverijen op het gebied van identiteit, relaties en seksualiteit relatief traditioneel zijn.”
Dat adolescenten worden aangesproken met een aparte ruimte in de boekwinkel, noemt ze positief. Maar, zegt De Jong, „het zegt niets over de literaire waarde van een young adult. Je kunt in een young adult-kast clichéboeken vinden, maar ook goed geschreven en zorgvuldig uitgegeven boeken.”
Een eigen kast met boeken voor jongvolwassenen werkt in elk geval, constateert boekhandelaar Van ’t Hul. Al trekt de kast méér dan alleen de beoogde doelgroep. „Young- adultromans hebben een breed lezerspubliek. Ook veel volwassenen komen ervoor in de winkel.”
Dat laatste herkent onderzoeker Ackermans. Lachend: „Zelfs mijn moeder, een zestiger, leest ze. Heel veel thema’s zijn namelijk universeel en leeftijdsloos. We kunnen wel doen alsof alleen jongeren in ontwikkeling zijn, maar we zijn altijd op zoek naar wie we zijn en hoe we ons tot de wereld verhouden. Die thema’s blijven je leven lang, al ga je er op latere leeftijd wellicht anders mee om.”
