Taal: Een rijke woordenschat als wapen tegen Big Brother
Bij het lezen van oude boeken kan zomaar de weinig realistische gedachte opborrelen dat het mooi was geweest als je enkele eeuwen terug had geleefd. Niet vanwege enig verlangen naar een kolenkachel of kruidenierswinkeltje, maar door een heimwee naar de taal van toen.
Onlangs las ik Jesaja 52. „Waak op, waak op, trek uw sterkte aan, o Sion.” Bij ”trek uw sterkte aan” zeggen de Statenvertalers in de kanttekening: „Dat is, grijp moed; heb courage.”
Dat laatste woord. Courage. Prachtig! Net als de Engelsen lenen Nederlanders het van de Fransen; maar wij behielden de sierlijke Franse uitspraak.
Het lezen van de kanttekeningen is dus niet alleen profijtelijk voor je begrip van de Bijbel, maar ook voor de ontwikkeling van je vocabulaire en taalgevoel.
Op zich is het mijn streven pleitbezorger van toegankelijk taalgebruik te zijn. Maar om oudere en ingewikkelder teksten te kunnen lezen (en daar enigermate van te kunnen genieten) is oefening noodzakelijk. Jaren geleden schafte ik daarom een boekje aan met als titel ”Stoomcursus woordenschat”. Een aanrader voor eenieder die bijvoorbeeld de woorden agitatie, brouilleren, chargeren, decent, ensceneren, farce, grotesk, hautain, insinuatie, jurisprudentie, kafkaiaans, louche, mastodont, notoir, opportuun, pathetisch, queeste, rigide, saillant, triviaal, utopie, vilein, wispelturig of zinnebeeldig wil leren kennen en gebruiken.
Voor in het boekje staan zinnige woorden over het nut van het op peil houden van je woordenschat. Er wordt verwezen naar het bekende boek ”1984” van George Orwell. Daarin schetste de auteur in 1949 een somber toekomstbeeld. Superdictator Big Brother houdt de samenleving in zijn greep. Onder andere via de taal houdt hij de mensen onder de duim. „Hij laat uit de media, woordenboeken en schoolboeken geleidelijk aan bepaalde woorden schrappen. Met name sleutelwoorden die verwijzen naar belangrijke waarden als liefde, vriendschap, schoonheid, vrijheid en trouw worden uit het bestaan van de mensen weggesneden. Mechanische, functionele begrippen komen ervoor in de plaats. Bijvoorbeeld ”partner” in plaats van vriend of echtgenoot. (…) Met het verdwijnen van waardevolle woorden verdwijnt een stuk betekenis en zingeving uit het leven van de mensen. Zo worden ze minder weerbaar tegenover de macht van Big Brother. Als je iets niet kunt ‘benamen’, dan is het er niet meer. In elk geval niet actief. Dan sterft het af.”
Leg je oor te luisteren bij de westerse maatschappij. En kom tot de conclusie: die Orwell was zo gek nog niet.
Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie.
Reageren? chris@rd.nl
