Dit jaar gaat de appeloogst in elk geval verloren. Boer en tuinder Xavier Gorgues (37) uit het Catalaanse dorp Vila-sana stelt het met een zekere berusting vast. Toch is de oogst van dit jaar niet eens zijn grootste zorg. „Aan de bomen kun je nu nog niks zien, omdat we twee weken geleden het laatste irrigatiewater hebben ontvangen. Maar over anderhalve maand zullen ze uitgedroogd zijn. En als we deze zomer geen water meer krijgen, dan zit er een grote kans in dat alles naar de knoppen gaat. Dan vallen de bladeren en gaan de bomen dood.”

Gorgues werkt samen met zijn vader, die al veertig jaar boer is op de Vlakte van Urgell. „Dit hebben we hier nog nooit meegemaakt”, verzekert hij.

Om het tij te keren is een intense en ononderbroken regenval van ten minste drie maanden nodig, zeggen deskundigen. De kans daarop is zo goed als nul. Spanje gaat gebukt onder een langdurige droogte. En de nood is het hoogst in het zuidelijke Andalusië en in Catalonië in het noordoosten.

Stuwmeren

Eind april nam het bestuur van het irrigatiekanaal Urgell in de Catalaanse provincie Lleida een drastisch besluit. Voor het eerst in de 160-jarige geschiedenis van het kanaal werd het water afgesloten. De Vlakte van Urgell leeft van het water dat het kanaal uit de hoger gelegen stuwmeren brengt. Bijna 80.000 inwoners en agrarische bedrijven met een oppervlakte van 70.000 hectare zijn ervan afhankelijk.

De reserves in de stuwmeren staan nu echter op een historisch dieptepunt. De waterstroom in het irrigatiekanaal is daarom met 90 procent teruggebracht: van 23 naar 2 kubieke meter per seconde. Deze radicale rantsoenering moet ervoor zorgen dat er in elk geval genoeg drinkwater voor de bevolking overblijft en dat de fruitbomen kunnen overleven.

Of dat laatste lukt is nog maar de vraag. „Eerst kregen we te horen dat we een overlevingsrantsoen voor onze bomen van één bevloeiing per maand zouden krijgen”, zegt Jaume Gardeñes, woordvoerder voor de fruitsector van de boerenbond Unió de Pagesos. „En nu zeggen ze ons dat we nog maar één bevloeiing in de hele zomer krijgen. Dat betekent ellende, en niet alleen voor onze fruittelers. Een groot deel van de economie van Lleida leeft direct of indirect van het land.”

Verdwenen dorp

Gardeñes schat de totale economische schade als gevolg van het sluiten van het irrigatiekanaal op 2 miljard euro. Tachtig procent van de fruitproductie in Lleida –voornamelijk appels, peren en perziken– gaat naar het buitenland, waaronder Nederland. „De mensen zijn zich niet bewust van de omvang van de ramp die zich hier voltrekt”, vreest Gardeñes.

Toch is de droogte ook nu al zichtbaar op het land. Naast de boomgaard van Gorgues liggen grote stukken grond braak. „Daar werd mais op verbouwd”, legt Gardeñes uit. „Maar het is ons nu verboden graan te telen in de zomer. Dat verbod komt niet van de kanaalbestuurders hier, maar rechtstreeks van hun superieuren van de CHE in Zaragoza (het staatsagentschap dat het stroomgebied van de Ebro beheert, LR). Veel veehouderijen zitten daardoor zonder veevoer.”

Lees ook

Christen heeft perspectief en verantwoordelijkheid bij dreigende hitte en droogte

Volgens de jongste cijfers van het ministerie van Ecologische Transitie zijn de Spaanse stuwmeren voor 41 procent van hun capaciteit gevuld. Twee regio’s zitten echter ver onder dit landelijk gemiddelde: het stroomgebied van de Guadalquivir in Andalusië (24,4 procent) en dat van de Catalaanse rivieren (25,4 procent). Precies een jaar geleden stond het peil in de Catalaanse waterbassins ruim tweemaal zo hoog.

Zwembaden

Aan het stuwmeer van Sau in de rivier Ter, op ruim 100 kilometer van Barcelona, is de toestand extreem. Begin jaren 60 werden de stuwdam en de waterkrachtcentrale in de rivier voltooid. Het dorpje Sant Romà de Sau verdween onder de golven. Maar niet helemaal voorgoed: bij laag water steekt de toren van het middeleeuwse romaanse kerkje zo nu en dan boven de waterspiegel uit. Nu is het een toeristische attractie voor dagjesmensen.

Inmiddels is deze bezienswaardigheid overtroffen door een nieuwe realiteit. Niet alleen staat de kerk van Sant Romà nu al een tijd volledig op het droge, ook de ruïnes van lager gelegen huizen hebben de kop weer opgestoken. Het stuwmeer, met een capaciteit van 177 kubieke hectometer, is nog maar voor 6 procent gevuld. Nooit eerder stond het water er zo laag. In de andere stuwmeren in de rivieren Ter en Llobregat is de toestand niet veel beter. Deze waterbassins voorzien Barcelona van drinkwater.

Sinds begin maart verkeren de Catalaanse hoofdstad en 200 andere plaatsen in de uitzonderingstoestand. Vorige week werd deze uitgebreid naar 500 gemeenten met een totale bevolking van 6,3 miljoen mensen. Hun dagverbruik is nu beperkt tot maximaal 230 liter water per persoon. Agrarische bedrijven moeten 40 procent water inleveren, de industrie 15 procent. Het is verboden tuinen, plantsoenen en gazonnen te besproeien, met uitzondering van openbare sportvelden. Zwembaden mogen slechts minimaal bijgevuld worden en alleen als ze beschikken over een systeem voor hergebruik.

De handhaving van deze maatregelen ligt bij de gemeenten. En daar ligt een probleem. Het ontbreekt aan personeel en middelen om effectief op te treden tegen bijvoorbeeld het illegaal vullen van een privé-zwembad, zodat in feite alleen controle achteraf mogelijk is via de waterrekening. Bovendien zullen in rijke gemeenten als Sant Cugat –op elke twintig inwoners een privé-zwembad– en Matadepera heel wat overtreders hun boetes fluitend betalen, ook al kunnen die oplopen tot enkele duizenden euro’s.

Hotellobby

Een ander probleem is de massale komst van toeristen in de zomer. Dat probleem schuilt niet alleen in hun aantal –Barcelona ontvangt jaarlijks 17 miljoen bezoekers– maar ook in hun gigantische waterconsumptie: hotelgasten verbruiken anderhalf tot vijf maal zoveel als de gemiddelde inwoner van Barcelona, aldus een recent onderzoek. Desondanks krijgen de hotels geen beperkingen opgelegd.

Dat het Hotelgilde van Barcelona een machtige lobby vormt, zal niet vreemd zijn aan deze voorkeursbehandeling ten opzichte van de eigen bevolking. Wel hebben veel badplaatsen besloten deze zomer de douches op hun stranden af te sluiten.

Waterbesparing alleen is niet voldoende. Daarom wil de regionale overheid inzetten op nieuwe installaties voor hergebruik van afvalwater en ontzilting van zeewater. Maar die installaties kosten veel geld en bouwtijd. Op de korte termijn bieden ze geen soelaas. Dat geldt ook voor de hoognodige vernieuwing van het lekkende leidingnet, oorzaak van het feit dat maar liefst één op de vier liter drinkwater verloren gaat. Als intense en langdurige regenval de komende maanden uitblijft, staat de stedelijke regio Barcelona in september de noodtoestand te wachten. Dat betekent in elk geval dat de druk in het leidingnet verlaagd wordt.

Maar niemand die zo’n hoge prijs betaalt als de geruïneerde boeren op de Vlakte van Urgell. „Iedereen zou moeten beseffen dat we zonder boeren geen eigen voedsel produceren”, zegt Xavier Gorgues. „Dan gaat onze voedselsoevereiniteit verloren, dat modewoord dat ze tegenwoordig zo graag gebruiken. Als iemand denkt dat we beter af zijn met voedsel van elders, dan begaat die volgens mij een grote vergissing.”