Het voorbeeld is niet uit de lucht gegrepen. In Amerika is de laatste maanden een stevige discussie gaande over de ethische regels voor de leden van het hooggerechtshof. Directe aanleiding is dat opperrechter Clarence Thomas op kosten van een rijke vriend, de Republikein en miljardair Harlan Crow, enkele vakantiereizen heeft gemaakt, onder andere naar een duur resort in Indonesië.

Dat fêteren van de opperrechter door de rijke Republikein is de Democraten een doorn in het oog. Daar komt nog bij dat de vrouw van Clarence Thomas, Virginia (”Ginni”), ook al bij de Democraten onder verdenking staat. Zij heeft in december 2020 in sms-berichten aan de stafchef van het Witte Huis verklaard de beweringen van Donald Trump over verkiezingsfraude te geloven.

Schoothondjes

Democraten vinden dat Clarence Thomas, als echtgenoot van Ginni, niet meer mag meepraten in rechtszaken rond de verkiezingen en de Capitoolrellen. Democraten grijpen nu de reisjes van Thomas aan om de opperrechters strengere regels op te leggen.

Voor alle rechters en rechtscolleges in de VS bestaat er een ethische code. Daarin staat dat cadeautjes, vriendschappelijke, familiaire en zakelijke relaties gemeld moeten worden. Het rechtscollege dat direct boven de betreffende rechters staat, houdt hier toezicht op.

De enige uitzondering daarop is het hooggerechtshof. Dat kent geen ethische code en er is ook geen toezichthoudend orgaan. Opperrechter Roberts zei onlangs: „Wij houden gewoon toezicht op onszelf.”

De Democraten in de Senaat vinden dit een ongewenste situatie. Zij zeggen dat de onafhankelijkheid van de rechtsspraak in het geding is. Daarom willen zij het hooggerechtshof een ethische code opleggen. Dinsdag 2 mei is hier tijdens een hoorzitting uitgebreid over gesproken.

Een dag voor de hoorzitting ondertekenden alle negen rechters van het hooggerechtshof –die zelden unaniem zijn over iets– een formele verklaring waarin ze zich verzetten tegen de poging van de Senaat om nieuwe ethische normen op te leggen. Hun argument is dat het opleggen van zo’n code de grondwettelijke scheiding van de machten ondermijnt.

Republikeinen in de Senaat zien de actie van de Democraten als een politiek gevecht tegen het hooggerechtshof waar de conservatieven de meerderheid hebben.

De Republikeinse senator Ted Cruz zei deze week: „De Democraten in de Senaat en hun schoothondjes in de media zijn bezig met een tweevoudige politieke campagne. Ten eerste om het gezag van het hooggerechtshof te ondermijnen nu er een conservatieve meerderheid is. Ten tweede spannen ze zich in om rechter Clarence Thomas te besmeuren. De reden is simpel. Links veracht Clarence Thomas. En ze verachten hem niet alleen omdat hij een conservatief is. Links veracht Clarence Thomas, omdat hij een conservatieve Afro-Amerikaan is.”

Daarnaast wijzen de Republikeinen erop dat in het verleden ook progressieve opperrechters forse geschenken hebben ontvangen. „Maar toen keken de Democraten voor het gemak de andere kant op.” De progressieve rechter Sonia Sotomayor ontving enkele jaren geleden van uitgever Penguin Random House een voorschot van 1,2 miljoen dollar voor haar boek. Desondanks trok ze zich niet terug uit zaken waarbij de uitgever betrokken was. Ook de inmiddels overleden Ruth Baader Ginsburg kreeg geld van een uitgever, maar bemoeide zich toch met rechtszaken die haar geldschieter raakten. „Waarom mocht dat toen wel en nu niet”, vraagt Cruz zich af.

„Helaas moet je stellen dat de discussie totaal is verziekt”, constateert jurist Merkel. „De polarisatie maakt een normaal gesprek waarin je de argumenten eerlijk weegt, totaal onmogelijk.”

De zorg van de kenner van het Amerikaans constitutioneel recht is dat de polarisatie het aanzien en gezag van de rechterlijke macht ernstig schaadt. „Een rechter er is om met de wet in de hand te bepalen wat recht is. Tegenwoordig wordt echter van rechters verwacht dat zij een bepaald politiek doel dienen. Niet alleen eenvoudige burgers, maar ook goed geschoolde en ervaren politici menen dat ze de constitutie kunnen gebruiken om hun ideologische idealen te realiseren. Dat is heel gevaarlijk. ”

Slapen

Die polarisatie wordt volgens Merkel ook nog eens versterkt doordat de media vaak bij een vonnis vermelden door wie een bepaalde rechter is benoemd. „Eigenlijk doet dat helemaal niet ter zake”, zegt Merkel. „Door het noemen van de president suggereer je dat de uitspraak alleen van betekenis is voor partijgenoten van die president. Dat is fundamenteel fout.”

Merkel ziet echter met lede ogen dat op dit punt de laatste kwarteeuw veel is veranderd. „Als voordrachten voor de benoemingen van een rechter voorheen in de Senaat aan de orde kwamen, kreeg een kandidaat doorgaans meer dan 90 procent van de stemmen. Nu wordt er langs partijlijnen gestemd.”

Ook de bronnen waar presidenten bij benoemingen uit putten, zijn nu anders dan vroeger. Voorheen gebruikten alle presidenten een advocatenregister. Tegenwoordig hebben de Democraten en de Republikeinen elk hun eigen lijst. „En ja, het is de strategie geweest van Republikeinse presidenten om vooral jonge mensen te benoemen. Daarmee zetten ze de toon voor de komende decennia. Democratische presidenten hebben op dat punt zitten slapen.”

Merkel is somber als het gaat om de toekomst van de rechtspraak in zijn land. „Mensen vinden steeds vaker dat wanneer een rechterlijke uitspraak niet in hun politieke straatje past, ze zich niet behoeven te voegen. Maar zo steven je af op anarchie.”