Vermeer heeft in het boek een tweeledige missie: uitleggen hoe Noord-Korea zich heeft ontwikkeld tot het onvrije land dat het vandaag de dag is en hoe het regime van Kim Jong-un opereert – en aantonen hoe zwaar en repressief het leven van de gewone Noord-Koreaan is. Het bewind in Pyongyang verdient geen enkele sympathie, maar moet in zijn eigen duistere logica begrepen worden als wij willen snappen hoe de 25 miljoen Noord-Koreaanse burgers onder zo’n vreselijk systeem moeten zuchten.

Noord-Korea is geen onbekend terrein voor Vermeer. Een klein decennium geleden schreef hij de roman ”Vermist in Noord-Korea”, waarin de leider van een ondergrondse kerk zich staande probeert te houden tegenover de antichristelijke Noord-Koreaanse staat. Voor dat boek en voor ander werk bij Open Doors sprak Vermeer met tientallen gevluchte Noord-Koreaanse christenen. Hun verhalen vormden de basis van de roman. Daarvoor schreef hij al het boek ”Kameraad Zhang”, dat diverse herdrukken beleefde, waarin een overtuigde jonge Noord-Koreaanse communist tijdens de hongersnood tot geloof komt.

Ditmaal koos Vermeer voor non-fictie. Het boek opent met een historisch overzicht, waarbij veel aandacht is voor de biografieën van de drie (voormalige) leiders die samen de Kim-dynastie vormen. Dit is verhelderend voor de lezer die Noord-Korea echt wil begrijpen: als er één land is waar kennis van de geschiedenis een vereiste is om het heden goed te kunnen interpreteren, is het Noord-Korea wel. Ook de vorming van Noord-Korea tot staat, de Juche-ideologie en het controlesysteem komen aan bod.

Propagandasprookje

Om de lezer een beeld te geven van de propaganda waarmee Noord-Koreaanse burgers dagelijks gebombardeerd worden, heeft Vermeer een paar voorbeelden opgenomen van de staatsmythologie over de drie Kims – aan wie zowel bovennatuurlijke als uitermate liefhebbende eigenschappen worden toegedicht. Door deze fragmenten krijg je een beeld van de desinformatie die continu op gewone Noord-Koreanen wordt afgevuurd, in een poging hen in het gareel te laten lopen. Daarbij is minstens zo belangrijk welke informatie hun onthouden wordt: betrouwbare berichtgeving van buiten de landsgrenzen. Aanraking daarmee zou het propagandasprookje –en het repressieve systeem dat daarmee gepaard gaat– weleens in duigen kunnen doen vallen.

Daarbij is er een verschil tussen de openbare, ook voor de buitenstaander te raadplegen, propaganda en de berichten die echt enkel voor de Noord-Koreaanse ogen en oren bedoeld zijn. Naar de buitenwereld presenteert Pyongyang zich nog steeds als op socialistische leest geschoeid arbeidersparadijs, waar de klassenstrijd is beslecht en alleen nog strijd wordt gevoerd met het imperialistische Westen. De puur voor de bühne opgestelde grondwet garandeert zelfs vrijheid van meningsuiting en geloof. Ook tijdens de Koude Oorlog was een persoonlijkheidscultus bij leiders als Stalin, Mao en Ceaușescu gebruikelijk – hooguit kun je zeggen dat Kim het wel érg bont maakt.

Dat dit beeld niet strookt met de werkelijkheid, wordt in dit boek en vele andere duidelijk gemaakt. Hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit Leiden Remco Breuker noemde zijn in 2018 verschenen boek zelfs ”De BV Noord-Korea”. Dit om te illustreren hoe het Kim-regime alleen bezig is met het garanderen van het voortbestaan van ‘het bedrijf’ en de CEO, met het binnenharken van zo veel mogelijk geld en het behandelen van burgers als goederen.

Tien Geboden

De interne propaganda is van een heel andere aard, zo laat Vermeer goed zien. Daarin ligt de focus op de raszuiverheid van het Koreaanse volk, dat met geen enkele druppel vreemd bloed mag worden besmet. Dat roept toch meer associaties op met nazi-Duitsland en het fascisme. Zulke vergelijkingen gaan volgens de beruchte wet van Godwin vaak mank, al is Noord-Korea ook een gemilitariseerd land met vernietigingskampen, racistische propaganda, een leiderschapscultus en een afkeer van ‘afwijkende’ denkwijzen. Ook is de interne propaganda nóg meer gericht op absolute loyaliteit aan Kim Jong-un. De Partij hanteert zelfs een document met ”Tien Principes voor de Vestiging van een Monolithisch Ideologisch Systeem” – die iedere Noord-Koreaan uit zijn of haar hoofd moet kennen. Deze zelfbedachte ‘Tien Geboden’ gaan boven alle andere wetten en regels in Noord-Korea.

Nog waardevoller zijn de ervaringen van Noord-Koreaanse burgers zelf die Vermeer in het boek deelt, soms uit gesprekken die hij zelf voerde. Dat Pyongyang op ongekende schaal vrijheden onderdrukt en mensenrechten schendt moge bekend zijn, het komt pas echt krachtig binnen wanneer we iemand uit eerste hand horen vertellen welke impact dat op zijn of haar leven had. Het is afgrijselijk om te bedenken dat tegenover dit handjevol getuigenissen achter de Noord-Koreaanse grenzen een veelvoud staat van vreselijke verhalen die onze oren en ogen niet bereiken.

Mensenrechten nemen een prominente plek in ”Noord-Korea ontmaskerd” in – en terecht. Het dagelijks leven in Noord-Korea is doordesemd van repressie, intimidatie en ontzegging van basale burgerrechten. Daarnaast zijn er de verschrikkelijke strafkampen, waar tienduizenden burgers worden mishandeld, gemarteld en uitgehongerd – terwijl ze zich de ganse dag kapot moeten werken. Vermeer laat zien hoe vreselijk het lot is dat mensen treft die in Noord-Korea zijn geboren en hoe achter de onderdrukking een kille, machiavellistische logica schuilgaat om totale controle over de volledige bevolking te houden. Amnesty International schreef al jaren geleden dat de mensenrechtenschendingen in Noord-Korea zó extreem zijn dat zij „een categorie op zichzelf vormen”. Toch wordt dit element nog weleens vergeten in boeken en verslagen over Noord-Korea, waarin de aandacht soms meer ligt op het leiderschap en de massavernietigingswapens.

Evangeliseren

Voor christenen is het nóg moeilijker zich staande te houden in Noord-Korea. Al twintig jaar prijkt het land op nummer één van de Ranglijst Christenvervolging van Open Doors (tevens uitgever van dit boek); alleen in 2022 nam Afghanistan die koppositie over door de machtsovername van de taliban.

In de latere hoofdstukken van het boek laat Vermeer zien waarom het Noord-Koreaanse regime het christendom als zó bedreigend voor de eigen machtspositie ervaart. Ook hier duikt de auteur in de geschiedenis en laat hij zien dat zendelingen begin vorige eeuw zo veel succes met evangeliseren hadden dat Pyongyang destijds ”het Jeruzalem van het Oosten” werd genoemd. Hoe schril is het contrast met nu, zien we in Vermeers omschrijvingen van christenen die hun geloof uit veiligheid zelfs geheimhouden voor hun eigen jonge kinderen.

Bij de beschrijving van de vroegste dagen van Noord-Korea, toen nog niet duidelijk was of Kim Il-sung als leider uit de bus zou komen, ontbreekt helaas de naam van Cho Man-sik. Deze christelijke Koreaanse onafhankelijkheidsactivist leek aanvankelijk het leiderschap van Noord-Korea op zich te gaan nemen en werd zelfs een tijdlang gesteund door de Sovjet-Unie. Zijn geloofsovertuiging en compromisloosheid kostten hem uiteindelijk deze toppositie –en zelfs het leven–, maar het was interessant geweest om deze imposante figuur te bespreken in het boek. Hoe anders had de Noord-Koreaanse geschiedenis kunnen lopen met Cho en, belangrijker nog, zónder de Kim-dynastie?

Misleidend

In de hoofdstukken over ondergrondse kerken en christenvervolging in Noord-Korea beschrijft Vermeer de showkerken die in Pyongyang staan, om een misleidend beeld te schetsen dat christenen hun geloof zouden mogen belijden in Noord-Korea. Daarnaast noemt de auteur een markant verschijnsel: geheim agenten in Noord-Korea zouden worden opgeleid om zich te kunnen voordoen als christen, om zo in ondergrondse kerken te kunnen infiltreren. Deze twee zaken worden slechts terloops aangestipt in het boek, terwijl in ieder geval deze lezer daar graag meer over te weten was gekomen.

Prettig is dat dit boek rijkelijk geïllustreerd is met bijzonder fotomateriaal, dat een beeld biedt van zowel de propagandacultus als van het gewone leven in Noord-Korea. Ook aan verhelderende plattegronden en tabellen is geen gebrek. Het ontbreken van ook maar enig fotomateriaal uit de Noord-Koreaanse strafkampen wordt zoals vaker opgelost met tekeningen van oud-gedetineerden. Alleen die tekeningen zijn al genoeg om je adem te doen stokken.

”Noord-Korea ontmaskerd” biedt een goed en volledig overzicht van Noord-Korea als land en is een aanrader voor iedereen die meer wil leren over deze totalitaire maatschappij. Door de vlotte schrijfstijl en aangename hoofdstukindeling leest het boek, ondanks de soms zware materie, gemakkelijk weg. En hoewel Vermeers werk over het land zeer te prijzen valt, is het voor de burgers van Noord-Korea te hopen dat een vervolg niet nodig is.

Noord-Korea ontmaskerd. Over leven in een totalitaire staat, Jan Vermeer; uitg. Plateau; 272 blz.; € 24,99