Het woord land heeft in het Nieuwe Testament slechts viermaal een theologische betekenis (Mattheus 2:2 en 5:5; Handelingen 7:3vv. en Hebreeën 11:8-9), aldus veel Bijbelwetenschappers. Dit getal steekt schril af bij de overweldigende hoeveelheid oudtestamentische plaatsen waar dit woord wel een theologische lading bezit.

Om die reden concluderen zij dat het land Israël en de stad Jeruzalem vandaag geen betekenis meer hebben in Gods koninkrijk. Sinds Pinksteren is het Evangelie bestemd voor de wereld. Vanaf dat moment vormen bekeerde heidenen en gelovige Joden samen Gods volk, het ware Israël. De trits volk, land en stad behoort voorgoed tot het verleden. Maar correspondeert deze opvatting met het nieuwtestamentische wereldbeeld?

Tegen het einde van de eerste eeuw na Christus circuleren in de Grieks-Romeinse literatuur verschillende wereldbeelden. De Romeinen baseren hun kaarten op bestaande Griekse wereldkaarten. Die kaarten dienen de propagandadoeleinden van de keizer.

Keizer Augustus bijvoorbeeld demonstreert met zijn wereldkaart zijn absolute macht. Hij verdeelt zijn rijk in drieën: Europa, Azië en Afrika, met Rome als het machtscentrum. Zijn wereldbeeld en andere Grieks-Romeinse wereldvisies verschillen echter sterk met het vroegjoodse wereldbeeld.

Volkerentabel

De blauwdruk van dit wereldbeeld is de volkerenlijst in Genesis 10. Die lijst is de basistekst voor de vroegjoodse wereldgeografie en etnografie en eindigt met de conclusie dat Noach de vader van de volkerenwereld is.

De tabel telt zeventig volkeren. Al is veel onduidelijk, toch deelt Genesis de wereld duidelijk in drie delen op. De volkeren van Jafeth wonen in de noordelijke en westelijke landen, inclusief Eurazië (2-5), Chams kinderen in Noord-Afrika (6-20) en Sems nazaten in het Midden-Oosten (21-31). Genesis groepeert deze drie werelddelen rondom Judea.

Het Bijbelboek Kronieken is ook van belang. Dit boek hervertelt Israëls geschiedenis tot de terugkeer uit de ballingschap. Het tweedelig werk begint met een volkerentabel. Het perspectief van deze tabel verschilt met dat van Genesis 10. Genesis beschrijft de indeling van de volkerenwereld vanuit het verleden, Kronieken vanuit de actualiteit, de periode na de ballingschap.

Opvallend is het veelvuldig voorkomen van de naam Israël. De tabel beschrijft de volkerenwereld van Adam tot Israël, maar schenkt weinig aandacht aan de zonen van Jafeth en Cham. Daarentegen is er veel aandacht voor Sems zonen, vooral Abrahams nageslacht. Kronieken trekt een cirkel van noord, naar west, naar zuid en naar oost. Het middelpunt van deze cirkel is Israël.

Ook de oudtestamentische profeten gaan uit van het wereldbeeld van Genesis en Kronieken. Ezechiël bijvoorbeeld beschrijft een toekomstige wereld met Jeruzalem als het centrum van de aarde (5:5 en 38:12). Nadat God Juda en Israël herenigd en het land hersteld en geheiligd heeft, vallen vijandige naties Israël van alle kanten aan. Deze strijd is een definitieve eindstrijd tussen God en de volkerenwereld. De namen van Israëls vijanden stemmen overeen met de volkerennamen in Genesis 10. De trits volk, land en stad is het hart van de oudtestamentische wereldkaart.

Al direct in het begin van Lukas’ oeuvre duikt het Grieks-Romeinse wereldbeeld op. Lukas dateert Jezus’ geboorte aan de hand van een volkstelling. Die telling vindt plaats op bevel van de Romeinse keizer. Aan het slot van Handelingen arriveert Paulus in de wereldstad Rome. Ogenschijnlijk domineert in Handelingen Rome over Jeruzalem.

Toch overlapt Lukas’ wereldkaart die van Rome. Handelingen 2 maakt melding van de Parthen, een volk dat de Romeinse legers nooit konden onderwerpen. Lukas’ blik reikt tot aan Ethiopië, Cyrenaica, Arabië, Elam en Media. Deze gebieden vallen buiten het immense Romeinse Rijk.

Lukas concentreert zich op alle volkeren. Hij beschrijft hoe Jezus vanuit Jeruzalem twaalf apostelen de wereld inzendt. Jezus’ apostelen geven de aanzet om het Evangelie in heel de wereld te verkondigen. Zo onderwerpt Davids grote Zoon de wereld aan Zijn voeten. In Lukas’ wereldbeeld is het Romeinse rijk onderdeel van een wereld, waarover Jezus kurios is. Vanaf Jezus’ geboorte dient de keizer de Koning der Joden.

Lukas beschrijft hoe het Evangelie zich in concentrische cirkels over de wereld verspreidt: Jeruzalem, Judea, Samaria en uiteindelijk de hele wereld. Deze cirkelbeweging stemt overeen met het wereldbeeld in Kronieken.

Daarnaast is in Lukas’ oeuvre de invloed van het volkerenregister uit Genesis 10 aanwijsbaar, bijvoorbeeld in Handelingen 2. Op de pinksterdag zijn Joden uit veel landen in Jeruzalem aanwezig. In de tempel horen ze in hun eigen taal Gods Woord. De opsomming van de volkerennamen en de indeling van de wereld in drie delen –Sem, Cham en Jafeth–, stemmen opvallend overeen met Genesis 10.

Lukas’ wereldkaart komt overeen met die van het Oude Testament. Hij deelt dit geografisch wereldbeeld met andere vroegjoodse auteurs; ook met vroegjoodse geschriften die kort na de verwoesting van de tempel in 70 na Christus verschijnen. Het centrum is Israël met Jeruzalem als moederstad van alle volkeren.

De oudtestamentische trits stad, volk en land geeft het Nieuwe Testament niet op. Deze trits bepaalt de nieuwtestamentische horizon. Binnen dit kader bekritiseert het Nieuwe Testament ontspoorde praktijken in de tempel, maar schrijft het daarmee de tempel voorgoed af?

Luisteroefening

De viering van het 75-jarig bestaan van de staat Israël confronteert de kerk met een eeuwenlang genegeerd thema: de tempel. De verjaardag van de jonge staat Israël plaatst christenen voor de vraag of ook vandaag de tempel onderdeel is van Bijbelse trits volk, land en stad.

Veel christenen ontkenden of negeerden de eeuwen door de blijvende betekenis van deze trits. Maar de staat Israël plaatst hen voor een voldongen feit. Nu Joden in vrijheid leven in Jeruzalem en Israël is een bezinning op de betekenis van de tempel actueel. Voor veel Joden en christenen is het namelijk niet de vraag of, maar wanneer de tempel herbouwd wordt.

De auteur is predikant van de cgk Sliedrecht Beth-El en docent Bijbelse vakken aan het HHS.