Dat stelt medisch antropoloog Nienke Slagboom, die deze week aan het Leids Universitair Medisch Centrum promoveerde op gezondheidsverschillen in Katwijk. Slagboom wilde weten hoe het kan dat „gestapelde” gezondheidsproblemen, zoals pijnklachten in combinatie met psychologische stress, soms zo hardnekkig zijn in bepaalde families. Om daar een vinger achter te krijgen, interviewde ze drie generaties: kinderen, ouders en grootouders.

Elke generatie in het voormalige vissersdorp kent haar eigen problemen, ontdekte de antropoloog. „Opa’s en oma’s vertelden me over familieleden die verdronken of een dodelijk ongeval aan boord kregen. Vaak kwamen er meerdere familieleden tegelijk om, omdat ze op dezelfde boot voeren.”

Terwijl mannen de gevaren van de zee te duchten hadden, was het leven van vrouwen in die tijd –de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw– evenmin benijdenswaardig. Vrouwen uit minder bedeelde Katwijkse families moesten vaak al op jonge leeftijd werken voor de hoge heren in Leiden en Wassenaar, vertelt Slagboom. „Ze maakten schoon bij welgestelde families. Het werk legde een enorm beslag op hun lichaam. Ze maakten lange dagen en hadden weinig rechten. Eten kregen ze via een luikje, omdat ze niet met de rijke familie mochten tafelen.”

Giftige verfdampen

Toen de visserij in de jaren tachtig in het slop raakte, moesten veel mensen van baan wisselen. Hun levensomstandigheden werden daar meestal niet beter door, stelt Slagboom. Sommigen kozen voor het schildersvak, een keuze die desastreus kon uitpakken voor hun gezondheid. Door het inademen van giftige verfdampen kregen velen last van de schildersziekte, een hersenaandoening die zich uit in onder meer vergeetachtigheid, somberheid en leerproblemen.

Een deel van de jongste generatie Katwijkers kampt op zijn beurt met onzekere werkomstandigheden, financiële zorgen en slecht geïsoleerde huizen. Door de moeilijke levensomstandigheden roepen adviezen over gezonde voeding en leefstijl snel verzet op, merkte Slagboom. Mensen lachen erom, maken er grappen over of worden boos, beschrijft ze in haar proefschrift. Haar advies aan beleidsmakers: heb niet alleen oog voor wat er op het bord van mensen ligt, maar ook voor wat ze op hun bordje krijgen. „Goed luisteren is heel belangrijk. Het kan zijn dat dagelijkse stress mensen belemmert om aandacht te besteden aan beweging en een gezonde maaltijd.”

„Mijn onderzoek laat zien dat gezondheidsproblemen en sociale problemen hand in hand gaan”, zegt Slagboom. „Belangrijk is dat zorgverleners daar oog voor hebben. Als een kind met pijnklachten of ernstig overgewicht bij de huisarts komt, zou het goed zijn als de arts ook vraagt naar de thuissituatie. Misschien spelen er meer problemen mee.”

Leefgewoonten kunnen ook een rol spelen bij het ontstaan van gezondheidsproblemen, ontdekte Slagboom. Zo roken en drinken veel jongeren, omdat ze dat hun ouders ook zagen doen. Ook zijn veel families die ze sprak gewend om gezondheidsproblemen eerst zelf op te lossen en pas als het echt niet meer gaat naar de huisarts te gaan. „Die les geven ze mee aan hun kinderen en kleinkinderen, met alle gevolgen van dien”, zegt de onderzoeker. Een gezinsgerichte aanpak, waarbij zorgverleners ook met de ouders en grootouders in gesprek gaan, is volgens haar daarom cruciaal.

Een samenspel van sociale steun, onderwijs en het „vermogen te dromen” helpt om patronen te doorbreken, stelt Slagboom. Ook goede toegang tot voorzieningen als de bibliotheek of musea is volgens haar belangrijk. „Laat kinderen vroeg met rolmodellen in contact komen. Dat kan hen stimuleren om door te leren voor een mooie baan.”