Onlangs was ik door een groep studenten uitgenodigd om met hen na te denken over Calvijns prediking over de heilsfeiten. Een thema dat helemaal past in de tijd van het kerkelijk jaar, nu we onderweg zijn naar Goede Vrijdag en Pasen. Het viel me op dat de zware, zwarte banden van de tweede druk van de ”Christelijke Encyclopedie” nog het trefwoord ”heilsfeiten” bevatten. In de meest recente editie zoek je echter tevergeefs naar dit trefwoord. Verdwenen!

Ook al komt het woord ”heilsfeit” niet voor in het Nieuwe Testament, we treffen daar wel reeds sporen aan. Te denken valt aan 1 Korinthe 15:3-4: „Want ik heb u ten eerste overgeleverd wat ik ook ontvangen heb, dat Christus gestorven is voor onze zonden, overeenkomstig de Schriften, en dat Hij begraven is, en dat Hij opgewekt is op de derde dag, overeenkomstig de Schriften, en dat Hij verschenen is aan Kefas, daarna aan de twaalf.”

Hoe vertrouwd we ook kunnen zijn met het woord heilsfeit, we moeten ons realiseren dat de verbinding tussen een historisch feit en de heilsbetekenis die het voor ons heeft problematisch kan zijn. We luisteren naar de stem van professor Van Ruler. Jezus’ opstanding noemt hij een heilsfeit. „Zij heeft ook het karakter van een feit. Zij is in de geschiedenis gebeurd. Zij is maar één keer gebeurd, op een bepaalde dag, op een bepaald ogenblik.”

Alle nadruk legt hij op de eenmaligheid en feitelijkheid. Maar direct daarna voegt hij toe: „Zij is de overwinning op de dood, de verlossing van het hele tijdelijke bestaan van het verderf, de doorbraak van het eeuwige, dat is het verloste leven. Dat is een geheel enige werkelijkheid. Zij is nog unieker dan elke onherhaalbare en onvergelijkelijke gebeurtenis in de geschiedenis” (”Ik geloof”, 102v). Hier laat hij zien dat de opstanding tegelijk ook veel meer is dan een gebeurtenis. Het gaat om een eschatologische gebeurtenis: de heilstijd breekt aan.

Kan mijn geloof gefundeerd zijn op een gebeurtenis van bijna tweeduizend jaar geleden? Sinds de Verlichting worstelen we met het onderscheid tussen objectieve ”feiten” en de subjectieve ”betekenis” die een gebeurtenis heeft. Maar wanneer we het historische karakter van de openbaring erkennen, moeten ook de centrale feiten van het Evangelie als heilsfeiten bestempeld worden. Het typeert de Reformatie dat ze het eenmalige en beslissende karakter van kruis en opstanding onderstreept. Verzoening tussen God en mens vond toen en daar plaats in het leven, het lijden, het sterven en de opstanding van de Heiland.

Het heil verwerkelijkt zich door de geloofsgemeenschap met Christus. Het kerkelijk sacrament als liturgische handeling bewerkstelligt het heil niet, maar de geestelijke vereniging met Christus door het geloof. In de historische openbaring in Jezus is Gods gerechtigheid openbaar gekomen, en deze nieuwe gerechtigheid wordt door de Geest verwerkelijkt in het leven van mensen. Calvijn weet voortdurend de brug te slaan tussen datgene wat heeft plaatsgevonden in Jezus’ leven en de betekenis die dat gebeuren heeft in het heden.

Hoe centraal de heilsfeiten voor het geloofsleven zijn, mag blijken uit een citaat uit Institutie 2.16.19: „Is het ons om de zaligheid te doen, reeds de naam Jezus leert ons dat die in Hem ligt; is het ons te doen om goedertierenheid, die treedt aan de dag in Zijn geboorte, waardoor Hij ons in alle dingen gelijk geworden is, opdat Hij zou leren medelijden te hebben; gaat het om verlossing, zij is te vinden in Zijn lijden; om vrijspraak, ze ligt in Zijn veroordeling; om de bevrijding van de vloek, ze is te vinden in Zijn kruis; om voldoening, die is er in Zijn offer; om reiniging, die is er in Zijn bloed; om verzoening met God, die vinden we in Zijn nederdaling in de hel; om de doding van ons vlees, die is er in Zijn graf; om vernieuwing van het leven, die vinden we in de verrijzenis; en om de onsterfelijkheid, die vinden we daar ook.”

De auteur is bijzonder hoogleraar geschiedenis gereformeerd protestantisme vanwege de Gereformeerde Bond aan de PThU in Amsterdam en predikant van de hervormde wijkgemeente Grote Kerk in Hilversum.