Zonneklaar is dat Poetin de afgelopen jaren keer op keer dweepte met het christendom, om zo de Russisch-Orthodoxe bevolking te paaien. Tot die slotsom komt Drost, onderzoeker bij het Haagse instituut voor internationale betrekkingen Clingendael. Hij analyseerde zo’n 11.000 speeches van en vraaggesprekken met Poetin.

Over de rol van de historie en het christendom in Poetins politiek schreef Drost, samen met de christelijke historica en terrorisme-expert prof. dr. Beatrice de Graaf, recent een artikel voor het Journal of Applied History, een wetenschappelijk tijdschrift over geschiedenis.

U schrijft dat Poetin in een interview vertelde altijd de Bijbel mee te nemen in het vliegtuig. Zou dat echt zo zijn?

Drost („ik ben wel gedoopt, maar niet gelovig”): „Het is lastig te zeggen of Poetin hier de waarheid spreekt. Er zou een kern van waarheid in dat verhaal kunnen zitten. Feit is wel dat Poetin zich consequent voordoet als christelijk, als devoot en Russisch-Orthodox. Om zijn Russische troepen in de Donbas, in het oosten van Oekraïne, aan te moedigen, citeerde Poetin uit Johannes 15 vers 3 („Niemand heeft meerder liefde dan deze, dat iemand zijn leven zette voor zijn vrienden”). Ik vind het erg cynisch om zo in de Bijbel te winkelen en een vernietigingsoorlog in je buurland te rechtvaardigen.”

Grimmiger

Typerend voor de „gewiekste” Poetin is dat hij uit zijn „trukendoos” allerlei geschiedkundige en christelijke elementen gebruikt om de Russische bevolking aan zijn zijde te krijgen. Door de jaren heen werd Poetins toon steeds grimmiger. „Hij gebruikt bijvoorbeeld elementen uit de eschatologie (eindtijdleer, JV). In 2012 kreeg Poetin de vraag wanneer de wereld vergaat. Toen reageerde Poetin nog tamelijk afstandelijk: „Over ongeveer 4,5 miljard jaar.” Een jaar of vijf later, toen het weer ging over de eindtijd, zinspeelde Poetin op een kernoorlog.

In 2019 vroeg een interviewer Poetin: „Zijn we dit jaar dichter bij het paradijs gekomen?” Waarop hij zei, verwijzend naar de moeilijke relatie met de Verenigde Staten: „De situatie is natuurlijk niet verbeterd. Elke agressor moet weten dat vergelding onvermijdelijk is en dat die zal worden vernietigd. En wij als martelaren zouden naar het paradijs gaan, terwijl zij gewoon omkomen omdat ze niet eens tijd hebben om over hun zonden te rouwen.”

Poetin beschuldigt Oekraïne en het Westen niet alleen van nazisme, maar ook van satanisme. Hoe zit dat precies?

„Poetin demoniseert zijn vijanden en wordt steeds radicaler. Hij hamert erop dat het satanische Westen, dat zich niet houdt aan Bijbelse voorschriften, aan verderf en decadentie ten onder gaat. Het heilige Rusland daarentegen, beweert Poetin, strijdt in de speciale operatie niet alleen tegen Oekraïne, maar ook tegen westerse waarden, zoals gelijke rechten voor lhbt’ers.”

Heeft Poetins pleidooi voor christelijke waarden een voedingsbodem onder behoudende christenen in bijvoorbeeld Nederland?

„Ja. Het is Poetins bewuste strategie om ook conservatieven in het Westen achter zich te krijgen. Hij benadrukt dat een gezin, met een vader en moeder, de pilaar van de samenleving is. Die opvatting vind je ook bij veel christenen in Nederland. Maar sinds de inval in februari 2022 in Oekraïne is de sympathie in Nederland voor Poetin behoorlijk gedaald, blijkt uit onderzoek van Clingendael. Binnen FVD-kringen heeft Rusland nu de meeste aanhang.”

FVD’ers lijken zelfs Ruslandgezinder geworden. Ongeveer driekwart van hen was het in oktober 2022 eens met de stelling: „Ik vind het een goede zaak dat in Rusland traditioneel-conservatieve waarden en nationale trots worden uitgedragen.” In december 2021, dus vóór de inval in Oekraïne, onderschreef ongeveer de helft van de FVD’ers die stelling. Bij SGP’ers bekoelde de liefde voor Rusland juist, al is sympathie voor de waarden van dat land onder hen nog relatief stevig. In oktober 2022 onderschreven ongeveer vier op de tien SGP’ers de stelling rond het uitdragen van de conservatieve waarden in Rusland. In december 2021 ging het nog om meer dan de helft van de SGP’ers. CU-stemmers zijn beduidend minder gecharmeerd van de stelling. In oktober 2022 vond ruim 10 procent van de CU’ers het een goede zaak dat Rusland traditioneel-conservatieve waarden en nationale trots uitdraagt; in december 2021 ging het om ruim 20 procent.

Onmiskenbaar grijpt Poetin in speeches en interviews voortdurend terug op de geschiedenis. Hij deinst er niet voor terug de historie naar zijn hand te zetten, ontdekte Drost. „Poetin verwijst graag terug naar de Russische, imperiale geschiedenis van de afgelopen eeuwen. Zo bewondert hij tsaar Peter de Grote (1682-1725) en de Romanov-familie, die eeuwen over Rusland heerste. Een van Poetins favoriete leiders is prins Vladimir. Hij was van 980 tot 1015 heerser over het Kievse Rijk. Poetin ziet diens bekering tot het christendom en zijn rijk als de bakermat van de Russische, christelijke beschaving van nu. En dus heeft Rusland, zo redeneert Poetin, nu alle recht om de volgens hem historische Russische grondgebieden in Oekraïne terug te nemen in de schoot van Rusland. De term ”terugnemen” typeert het taalgebruik van Poetin. Diens verhaal over het Rusland in de tijd van prins Vladimir strijdt echter met de werkelijkheid. Historici zijn het erover eens dat er rond het jaar 980 geen besef was van een groot Rusland waar Kiev toe zou behoren. Het rijk was een los bondgenootschap van regio’s.”

Klopt het dat Poetin de islam niet gauw zal aanvallen?

„Ja. In de optiek van Poetin is de islam een aan het christendom gelijkwaardige religie. Hij benadrukt dat Rusland een multi-gelovige staat is. Zo krijgen moslims in de Kaukasus alle ruimte hun geloof te belijden. Opvallend is ook dat Poetin een brug legde tussen het feitelijk atheïstische, communistische Rusland van de twintigste eeuw en anderzijds het christendom en de islam en het jodendom. Zo zei Poetin ooit dat de communistische ideologie in wezen de morele en ethische principes van de Bijbel, Koran, Thora en Talmoed heeft overgenomen. Wel is het christendom in Rusland in feite de staatsreligie. Er zijn immers nauwe banden tussen het Kremlin en de Russisch-Orthodoxe Kerk.”

U beschrijft dat het door Rusland geannexeerde Oekraïense schiereiland De Krim voor Poetin een heilige status heeft. Hoe zit dat?

„De Krim behoort voor Poetin en zijn aanhangers tot de kern van de Russische ziel. Hij beweert dat de Krim al sinds de tiende eeuw van Rusland is. Ook op dat punt vervalst Poetin de geschiedenis. In werkelijkheid maakte de Russische tsarin Catharina de Grote de Krim in 1783 buit. De Krim heeft afgelopen eeuwen aan allerlei etnische groepen toebehoord, zoals de Grieken en de Tartaren.”

Grijpt Poetins als tactiek terug op de historie, of is hij werkelijk geïnteresseerd in geschiedenis?

„Beide zaken zijn waar. Hij heeft oprechte interesse in de Russische historie en verslindt geschiedenisboeken. Tegenover studenten kan hij urenlang uitweiden over tsaren van eeuwen geleden. Maar Poetin zet historie ook in als wapen, zij het dat hij de geschiedenis in zijn voordeel aanpast. Toen hij net president was, refereerde Poetin ook op een vriendelijke, positieve manier aan de geschiedenis. Hij maakte in 2007 een boottocht met George W. Bush, toen de president van Amerika. Poetin wees er in die tijd op dat Amerika en Rusland in de twee wereldoorlogen zij aan zij stonden.”