Covid-19 is duidelijk meer dan een longziekte. Het coronavirus kan in vrijwel elk deel van het lichaam tot problemen leiden: van hartkloppingen, longproblemen en suikerziekte –door schade aan de alvleesklier– tot immuunstoornissen.

Het coronavirus blijkt daadwerkelijk in staat zo’n beetje alle organen te infecteren. In december publiceerden Amerikaanse wetenschappers een studie in vakblad Nature waarbij ze 44 lichamen van overleden coronapatiënten onderzochten. Ze troffen het virus aan op 84 verschillende locaties in het lichaam. Ook ontdekten ze dat corona zich tot vele maanden na de acute infectie kan blijven vermenigvuldigen in allerlei weefsels.

Dat het lichaam er soms niet in slaagt het coronavirus op te ruimen, is een van de mogelijke verklaringen voor de langdurige klachten die na een corona-infectie kunnen ontstaan. Deze klachten staan bekend als Long Covid of het post-Covid-syndroom. Amerikaanse onderzoekers noemen nog vier andere verklaringen in een overzichtsartikel dat ze op 13 januari publiceerden in Nature Reviews Microbiology. Zo kan Long Covid ontstaan door een ontregelde darmflora, een overactief immuunsysteem, ontstekingen in de bloedvaten of een verminderde signaalverwerking in de hersenen (zie graphic) – allemaal als gevolg van een corona-infectie.

Te vaag

Ook in Nederland loopt onderzoek naar Long Covid. Onderzoeksfinancier ZonMw bekostigt achttien studies naar de aandoening. Daarvan is een viertal mede gericht op het ontrafelen van de onderliggende oorzaken. „Mensen zeggen soms dat er te weinig onderzoek naar Long Covid wordt gedaan, maar daar ben ik het niet mee eens”, zegt dr. Sander van Kuijk, klinisch epidemioloog bij het Maastricht UMC+ en projectleider van de zogenaamde Corfu-studie.

In de Corfu-studie onderzoekt de epidemioloog hoe vaak Long Covid voorkomt, wie er risico lopen op het krijgen van de langdurige klachten en welke mechanismen ten grondslag liggen aan de symptomen. Het onderzoek is in oktober 2021 gestart; tegen de zomer hoopt Van Kuijk de eerste resultaten te kunnen publiceren.

Het eerste doel dat de onderzoeker voor ogen heeft, is zorgen voor een goede definitie van Long Covid. „De Wereldgezondheidsorganisatie definieert de ziekte erg vaag”, vindt hij. Volgens de WHO gaat het om symptomen die „drie maanden na een coronabesmetting ontstaan of nog aanwezig zijn en minstens twee maanden lang aanhouden zonder een andere verklaring”.

Er bestaat een grote variatie in de patiënten die langdurige klachten ervaren, zegt Van Kuijk. „Sommigen zijn jong, anderen oud. Sommigen krijgen klachten na een opname op de intensive care, anderen al na een milde infectie.”

De Maastrichtse epidemioloog vermoedt daarom dat er subgroepen van Long Covid zijn. „In studies lees je dat tot wel 70 procent chronisch vermoeid is en 50 procent cognitieve problemen heeft. Anderen hebben hoofdpijn, ademhalingsproblemen of chronische pijn. Wij gaan proberen groepen patiënten te onderscheiden met een combinatie van deze en andere Long Covid-gerelateerde klachten.”

Hoe die verschillende groepen straks gaan heten? Van Kuijk: „Dat laat ik aan het vakgebied over. Wellicht krijgt een cluster de naam ademhalings-Long Covid en wordt een ander vermoeidheids-Long Covid genoemd.”

Boosterprik

Prof. dr. Judith Rosmalen, hoogleraar psychosomatiek aan het Universitair Medisch Centrum Groningen en projectleider van het zogenaamde Action-onderzoek, is het met Van Kuijk eens dat Long Covid-patiënten een enorm diverse groep vormen. „Ik denk daarom dat er meerdere soorten Long Covid zijn, waarbij verschillende mechanismes een rol spelen.”

Als voorbeeld noemt ze het effect van een coronaprik op mensen met langdurige klachten. „De ene patiënt knapt daarvan op, de andere niet. Dit kan erop wijzen dat de eerste persoon klachten heeft door aanwezige virusdeeltjes –die pas na een prik worden opgeruimd– terwijl bij de tweede een ander mechanisme een rol speelt.”

Een deel van het Action-onderzoek richt zich op de onderliggende oorzaken van Long Covid. „We kijken bijvoorbeeld of er aanwijzingen zijn voor door corona aangerichte orgaanschade”, zegt Rosmalen. „Dat doen we door bepaalde eiwitten in het bloed te meten. Vervolgens kijken we welke verschillen er zijn tussen mensen met en zonder Long Covid. Zo hopen we een idee te krijgen welke mechanismen een rol spelen.”

De Groningse onderzoekers laten deelnemende patiënten allerlei testen uitvoeren om te achterhalen wat eraan scheelt. Zo moeten ze een inspanningstest op een fiets doen. Dat geeft inzicht in het functioneren van het hart en de longen.

Bij een andere test, de zogenaamde kanteltafeltest, bekijken de onderzoekers hoe de samenwerking tussen de hersenen en het hart is. Daarbij leggen ze een patiënt op een onderzoekstafel, waarna ze de tafel kantelen tot deze bijna rechtop staat. Een afwijkende uitslag kan wijzen op problemen met de regulatie van de bloeddruk of de hartslag.

Het Action-onderzoek volgt ook patiënten om erachter te komen hoe vaak langdurige klachten optreden. Rosmalen ontdekte dat 12,7 procent –dus een op de acht mensen– 90 tot 150 dagen na een coronabesmetting een of meer klachten heeft die te maken hebben met de infectie. In augustus publiceerde ze daarover een artikel in het toonaangevende vakblad The Lancet. „We hoopten dat het aandeel mensen dat langdurige klachten krijgt met de komst van omikron en door vaccinatie flink zou kelderen. Dat is helaas niet zo. Het is goed je te realiseren dat iedereen Long Covid kan krijgen, ook door omikron.”

De hoogleraar identificeerde tien verschillende symptomen: reuk- en smaakverlies, moeite hebben met ademhalen, pijn op de borst, pijn tijdens het ademhalen, een brok in de keel, zware armen en benen, vermoeidheid, spierpijn, tintelende vingers en tenen, en zich afwisselend warm en koud voelen.

Stress

„Mensen beweren soms dat Long Covid het gevolg is van stress van de pandemie. Dat konden wij met ons onderzoek weerleggen”, stelt de hoogleraar. Bij de berekening corrigeerde ze namelijk voor het aandeel mensen dat zegt last te hebben van klachten als vermoeidheid en zere spieren, maar geen corona heeft gehad.

Ook hield ze rekening met klachten die soms al vóór een besmetting aanwezig waren. Op die manier kon ze bewijzen dat de langdurige klachten bij 12,7 procent van de patiënten daadwerkelijk het gevolg zijn van corona. Rosmalen merkt daar wel bij op dat slechts een paar procent niet goed kan functioneren door de klachten. „Sommigen hebben alleen last van reuk- of smaakverlies.”

De hoogleraar hoopt binnenkort een onderzoek te publiceren naar wie er meer risico lopen op Long Covid. Uit de eerste resultaten van dit onderzoek blijkt dat vrouwen, mensen die door corona in het ziekenhuis belanden en mensen met overgewicht en bepaalde chronische ziektes relatief vaak langdurige klachten ontwikkelen.

In een artikel dat in juli in Nature Medicine verscheen, noemen Britse onderzoekers dezelfde risicofactoren, naast een donkere huidskleur, roken en een laag inkomen. Ook aandoeningen als COPD, een depressie en migraine verhogen de kans op Long Covid.