Twaalf jaar was ik toen we op school een themaweek over Suriname hadden. Nog steeds weet ik dat er uitgebreid werd verteld over het slavernijverleden en de gemaakte fouten. Over de mishandelingen, de uitbuiting en de winsten die de plantagehouders maakten en het ingewikkelde feit dat veel verschillende mensen er veel aan verdienden. Het maakte indruk op me, maar je gaat door met kind-zijn.

Ruim twintig jaar werken bij ontwikkelingsorganisaties en reizen naar Afrika, Azië en Latijns-Amerika hebben mij keer op keer met de neus op het feit gedrukt dat het slavernijverleden tot op de dag van vandaag zijn uitwerking heeft. Zeker toen een 19-jarige student in Sierra Leone, met wie ik in gesprek kwam, vertelde dat zijn ouders hem leerden dat je, als een wit persoon praat, vooral luistert. Ongemakkelijk probeerde ik dat te weerleggen, maar zonder veel succes. Dit was in 2009.

Bijzaken

De laatste jaren is het slavernijverleden terecht een belangrijk onderwerp in het maatschappelijke debat. Toch zie ik met verbazing dat het onderwerp steeds meer verzandt in bijzaken. Daarbij vergeet men schijnbaar te kijken naar slavernij als geheel. Zo’n bijzaak is dat het Surinaamse Nationaal Comité Herdenking Slavernij zich vooral kritisch toonde op de datum waarop het excuus uitgesproken is, 19 december. Of dat vijf Surinaamse partijen naar de rechter stapten om deze excuusdatum te blokkeren. Tegelijk hoor ik ook wijze opmerkingen, zoals van Mercedes Zandwijken, oprichtster van de Stichting Keti Koti Dialoog Tafel, die vooral aangeeft dat de excuusdatum voor ons allemaal het startsein moet zijn voor een dialoog.

Geen impact

In de hele discussie over slavernij komt steeds het woord rechtvaardigheid voorbij. En daar zit in mijn optiek de blinde vlek rond het onderwerp. In de afgelopen jaren waren er totaal geen comités en organisaties die betrokken waren bij het agenderen van het slavernijverleden én ”moderne” slavernij meenamen bij het aandragen van rechtvaardige oplossingen. Bijna lijkt het erop dat we voormalige en hedendaagse slavernij zo uit elkaar trekken omdat wij als burgers van 2022 geen raad weten met de 50 miljoen mensen die heden ten dage worden uitgebuit voor onze producten. Dit aantal is gebaseerd op het rapport van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) en de mensenrechtenorganisatie Walk Free. Die uitbuiting varieert van kinderarbeid tot seksslavernij.

Hoe kun je je druk maken over excuses voor misstappen uit het verleden zonder iets te doen aan hedendaagse praktijken die net zo goed als slavernij aan te duiden zijn? Doordat we dit (misschien wel moedwillig) ‘vergeten’, heeft een excuus over alleen ons slavernijverleden weinig tot geen impact. Dit zal ervoor zorgen dat over drie of vier generaties mensen opnieuw excuus moeten aanbieden, maar dan over de huidige slavernijpraktijken in onze hedendaagse wereldeconomie, waar wij wel degelijk van af wisten en aan meewerkten.

Politieke partijen, onderwijsinstellingen, organisaties en comités die zich (terecht!) hard maken voor erkenning van het slavernijverleden en de grote impact hiervan op onze samenleving roep ik op om juist nu in actie te komen. Met het Herdenkingsjaar Slavernijverleden (vanaf 1 juli 2023) in het vooruitzicht kunnen we van deze blinde vlek een onderdeel maken van onze strijd voor gelijkwaardigheid en onze erkenning van onderdrukking en slavernij. Daarmee tonen we als totale maatschappij aan dat we geleerd hebben van de eerdere grove fouten rond slavernij en voorkomen we toekomstige goedkope excuses.

De auteur was actief bij diverse ontwikkelingsorganisaties en werkt nu bij Mercy Ships Holland. Hij schrijft dit artikel op persoonlijke titel.