Volksjury buigt zich over aanslagen Brussel
België staat aan de vooravond van „het proces van de eeuw”. Tien verdachten staan vanaf maandag terecht voor de aanslagen van 2016 op luchthaven Zaventem en het Brusselse metrostation Maalbeek.
Op 22 maart 2016 gaan er rond 8 uur in de ochtend twee bommen af bij een incheckbalie op de Belgische luchthaven Zaventem. Een uur later volgt een explosie op metrostation Maalbeek in Brussel. Er vallen in totaal 32 doden en meer dan 340 gewonden. Ook de drie daders komen om.
De terreurdaden volgen op aanslagen in Parijs,op 13 november 2015. Daarbij kwamen 130 mensen om het leven. Al snel blijkt dat beide aanslagen het werk zijn van dezelfde terreurcel.
Wie staan er in Brussel terecht?
Tien verdachten, van wie er negen in levende lijve aanwezig zijn. Het vermoedelijke brein achter de aanslagen, Oussama Atar (33), is vermoedelijk omgekomen in Syrië en staat bij verstek terecht.
Zes van de tien verdachten, onder wie Atar, waren eerder al gedaagd voor de Franse rechter vanwege hun aandeel in de aanslagen in Parijs. In de Franse hoofdstad kwam op 29 juni 2022 een einde aan een monsterproces van tien maanden rond die aanslagen.
In Frankrijk hoorde de bekendste verdachte in Brussel, Saleh Abdeslam (32), al levenslang tegen zich eisen. Hij overleefde als enige terrorist de aanslagen in Parijs, omdat zijn bomgordel dienst weigerde.
Een andere bekende verdachte in Brussel is de 37-jarige „man met het hoedje”. Hij was te zien op camerabeelden van luchthaven Zaventem en lijkt op het laatste moment te hebben afgezien van een terreurdaad. Deze Mohamed Abrini kreeg in Parijs voor zijn rol bij de aanslagen eveneens levenslang.
De zes veroordeelden voor de aanslagen in Parijs zullen hun straffen in Brussel verlengd zien worden. Abdeslam keert na het proces in principe terug naar Frankrijk om daar zijn straf verder uit te zitten; hij mag als Belgisch burger echter ook voor België kiezen.
Wie zijn er nog meer betrokken?
Er zijn meer dan 900 betrokken partijen. Onder hen zijn nabestaanden van slachtoffers en mensen die gewond raakten bij de aanslagen. Ook de Brusselse OV-maatschappij MIVB en luchthaven Zaventem zijn partij.
De zaak is een zogenaamd assisenproces. Wat is dat?
België kent sinds 1831 (en daarvoor al in de Franse tijd) een hof van assisen: een rechtscollege dat is samengesteld uit een volksjury en een aantal juristen, onder wie de voorzitter. Zwaardere zaken komen voor dit hof. Iedere Belg tussen de 28 en 65 jaar en zonder strafblad kan een oproep krijgen in de volksjury zitting te nemen. Het idee is dat een willekeurige dwarsdoorsnede van de samenleving zo betrokken is bij het proces.
Voor het proces dat maandag begint, zijn in eerste instantie duizend kandidaten uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ingeloot. Ruim 330 van hen zijn vervolgens weer van de lijst geschrapt, meestal wegens ziekte of omdat een proces fysiek te belastend zou zijn. De andere 700 moesten woensdag komen opdagen in het oude NAVO-hoofdkwartier in Brussel, waar het proces plaatsvindt. Meer dan 200 lieten het afweten en riskeren daarmee een boete van enkele honderden euro’s.
De slordige 450 mensen die wel kwamen opdagen, kregen woensdag nog ruimte om bezwaar aan te tekenen tegen hun voordracht. Dat gebeurde volgens Belgische media op grote schaal: weinigen hebben zin om zes tot negen maanden fulltime beschikbaar te moeten zijn. Uiteindelijk zijn er woensdag zeven vrouwen en vijf mannen ingeloot om zitting te nemen in de volksjury. Daarnaast zijn er 24 plaatsvervangende leden aangewezen.
Wat is de rol van de volksjury?
De volksjury krijgt geen toegang tot het strafdossier en doet het hele onderzoek over. Ze horen beschuldigden, getuigen, politieagenten, hulpverleners en andere betrokkenen. Daarna gaat de jury in beraad om te beoordelen wie er schuldig is, voor welke feiten en ten opzichte van welke slachtoffers. In dit specifieke proces zullen ze naar schatting 30.000 zogenoemde schuldvragen moeten beantwoorden met ”ja” of met ”nee”. Tenslotte buigt de jury zich over de strafmaat.
Krijgen volksjuryleden betaald?
De leden van de volksjury kunnen tijdens dit proces maandenlang niet naar hun reguliere werk. Hun werkgevers betalen hen door en die vorderen het salaris op hun beurt weer terug bij justitie. Als bonus krijgen de leden ruim 42 euro per procesdag uitgekeerd, plus een kilometervergoeding.
Is een volksjury bekwaam genoeg om in zo’n complexe zaak recht te spreken?
Belgische juristen zijn er niet gerust op. Zo betoogde federaal procureur Frédéric Van Leeuw in december 2020 in de Vlaamse krant De Standaard dat een assisenprocedure „niet meer van deze tijd” is. „Als je een zware chirurgische ingreep moet laten uitvoeren, geef je niet zomaar een scapel aan twaalf mensen die je toevallig op straat bent tegengekomen”, schreef hij. Van Leeuw kreeg bijval van –nota bene– meerdere assisenvoorzitters. Vanuit de advocatuur klonken al even kritische geluiden.
Ook slachtoffervereniging V-Europa schaarde zich onder de critici. „Wij waren voorstander van een assisenhof met beroepsrechters”, zei voorzitter Philippe Van Steenkiste woensdag in De Standaard. V-Europa heeft zich echter neergelegd bij de gang van zaken.
Wat is de tijdsplanning voor het proces?
De openbaar aanklager zal het proces maandag beginnen met het voorlezen van de honderden pagina’s dikke akte van beschuldigingen. Vanaf dan is er principe iedere maandag tot en met donderdag zitting, al zijn er in december al verschillende onderbrekingen. Volgens de planning zal het proces een half jaar duren, maar vrijwel iedereen gaat ervan uit dat het tenminste negen maanden duurt voordat er veroordelingen liggen.
