Daarvoor waarschuwt prof. dr. Jan Smits, emeritus hoogleraar recht en techniek aan de Technische Universiteit Eindhoven. Met „grote belangstelling” volgt Smits, die de Spaanse taal machtig is, deze dagen de berichten over de uitzonderlijk omvangrijke stroomstoring in Spanje en Portugal van begin deze week. Voor een belangrijk deel werd het openbare leven daar urenlang lamgelegd.

Loopt ook Nederland het risico op dit soort grootschalige stroomstoringen?

Smits: „Ja, die risico’s worden steeds groter. Dat heeft alles te maken met de transitie van gas naar stroom. We gebruiken steeds meer elektrische apparaten. Vanouds zat in het Nederlandse stroomnet veel marge. Stroom ging als het ware door een brede rivier, die trad niet of amper buiten zijn oevers. Weinig storingen dus. Ingenieurs waren streng en sloten risico’s uit.

Maar steeds meer huishoudens gaan van het gas af en schakelen over naar bijvoorbeeld zonnepanelen. Daarvoor is netcapaciteit nodig. Gevolg van die energietransitie is dat bijvoorbeeld het hoogspanningsnet steeds meer wordt belast. De rivier wordt als het ware steeds voller. Daardoor stijgt het risico op calamiteiten in de stroomvoorziening.

Partijen achter bijvoorbeeld de bouw van nieuwe woonwijken willen aansluiting op het elektriciteitsnet. Ze voeren de druk op netbeheerders op. Bleef er voorheen in de rivier vol stroom als het ware 15 procent veiligheidsmarge over, nu zeggen diverse partijen: Kunnen we niet naar 5 procent toe? Dat leidt vroeg of laat tot meer calamiteiten.

Voor het robuuster maken van het stroomnet in Nederland is heel veel geld nodig. Een interdepartementale werkgroep kwam in het in maart gepresenteerde rapport ”Schakelen naar de toekomst” op het schrikbarende bedrag van 250 miljard euro.”

Waar liggen de grootste risico’s bij een grootschalige stroomstoring?

„Autoriteiten moeten bedacht zijn op het zogeheten cascade-effect. Dat betekent dat de ene calamiteit de andere in gang zet. Stel dat een bemalingspomp in poldergebied het begeeft. Daardoor stroomt het gebied onder water. Een telecommast komt deels onder water te staan. Die mast krijgt ook te maken met een storing. Daardoor raakt het telecomverkeer verstoord.

We moeten er ook op bedacht zijn dat windmolens op allerlei onverwachte momenten stroom leveren. Een gas- of kolencentrale kun je uitzetten, de wind kun je zelf niet regelen. Natuurlijk hebben netbeheerders veiligheidswaarborgen ingebouwd bij het transport van door windmolens opgewekte elektriciteit. Maar dat laat onverlet dat de risico’s op storingen wel toenemen.”

Waar dienen hulpdiensten zich tijdens een grootschalige stroomstoring zoals deze week in Spanje vooral op te richten?

„Als de stoplichten het niet meer doen, dient de politie te voorkomen dat op straat het recht van de sterkste gaat gelden. Roep bijvoorbeeld in een stad overal tussendoor racende fietsers tot de orde. De brandweer zal mensen uit stilgevallen liften moeten halen. Je moet redelijk stressbestendig zijn als je uren zit opgesloten in een klein hokje. Zeker als je daar met achttien mensen zit opgepropt.”

Waar doen burgers verstandig aan tijdens een stroomstoring?

„Als je met primitieve middelen voor jezelf kunt zorgen, is dat een voordeel. Padvinders redden zich wel tijdens een dagenlange stroomstoring. Zorg dat je thuis over noodvoorraden en contant geld beschikt.

Het maakt nogal wat uit wanneer zich een ingrijpende stroomstoring voordoet. In een zonnig weekend zijn de gevolgen extra groot. Want dan zitten bijvoorbeeld toeristische gebieden in Zeeland vol met toeristen. Die kunnen hun airco’s in hun vakantiehuisjes niet meer gebruiken en in een restaurant geen hamburger meer eten.”

Ziekenhuizen draaien gewoon door, omdat ze over noodaggregaten beschikken?

„Ik hoop het maar. Maar ook ziekenhuizen dienen zich bewust te zijn van het gevaar van het cascade-effect. Stel dat een ziekenhuis een mooi noodaggregaat op diesel heeft draaien. Als de storing langer gaat duren, zal er diesel in dat aggregaat moeten worden gepompt. Maar doen de pompen het dan nog wel of zijn die door de stroomstoring uitgevallen? En heb je daar dan een antwoord op? Ik durf niet te garanderen dat directies van ziekenhuizen zich van dit soort zaken rekenschap geven en er een oplossing voor paraat hebben.”

Hoe kunnen burgers helpen om een grootschalige stroomstoring te voorkomen?

„Bewoners in wijken kunnen onderling afspraken maken over het gebruik van stroom. Spreek tijdstippen af waarop je bijvoorbeeld de auto bijlaadt of de wasmachine aanzet. Als je de stroom van zonnepanelen meteen na het opwekken zelf gebruikt, hoeft die stroom niet ver het elektriciteitsnet op. Dat betekent dat het net minder wordt belast. Daardoor daalt de kans op storingen.”

Vreest u een grootschalige stroomstoring?

„Nee. In mijn optiek hoeft een grootschalige stroomstoring van twee dagen niet tot doden en gewonden te leiden. Zo’n crisis overleven we met z’n allen wel. Tenzij het remsysteem van een lift het begeeft. Ik steek mijn kop niet in het zand. De storing in Spanje en Portugal drukt ons weer even met de neus op de feiten. Maar intussen weet ik wel dat veel mensen in Nederland in de weer zijn om ons land draaiend te houden.”