Wie hart heeft voor geschiedenis en ook nog van fietsen houdt, kan de route eenvoudig downloaden en al fietsend de Slag om de Schelde weer tot leven zien komen. In gezelschap van Lilian Janse namen we zelf de proef op de som en ontdekten we tijdens een drie uur durende fietstocht dat het op Walcheren nog wemelt van de tastbare herinneringen aan de strijd van weleer.

Saluutschoten uit een kanon van de Vlissingse schietvereniging De Fles vormden op 10 juli dit jaar de bekroning van jaren vergaderen, onderzoeken en brainstormen door een enthousiaste groep Zeeuwen. Bij het Vlissingse sluizencomplex presenteerden ze met gepaste trots de Fietsroute Slag om de Schelde. Vervolgens werd de route voor het eerst gereden door de initiatiefnemers en scouts van de Vlissingse scoutinggroepen De Golfbrekers en De Scheldezwervers.

De makers van de historische fietsroute hebben drie verschillende trajecten uitgestippeld langs locaties op Walcheren die herinneren aan deze beslissende, militaire krachtmeting tussen de geallieerden en de nazi’s aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Wie de trajecten fietst –ze voeren langs bestaande fietsknooppunten– beleeft de bevrijding van Walcheren in 1944 door de ogen van drie fictieve personen: een Duitse militair, een Britse bevrijder en een Zeeuws meisje van tien jaar. Eerst moet je de route dan wel op je mobiele telefoon downloaden via het online platform www.deslagomwalcheren.nl.

Op een zomerse dag fietsen we met Lilian Janse twee van de drie routes: het tracé van Vlissingen naar Westkapelle, waarop we kennismaken met de denkbeeldige Duitse militair Klaus Maier, en het parcours van Westkapelle naar Dishoek, waarbij we de Slag om de Schelde herbeleven door de ogen van de eveneens fictieve Maatje Gabrielse, een meisje uit Westkapelle. „We hebben gekozen voor de drie B’s”, legt Janse uit. „Je kunt de route rijden vanuit het perspectief van de bezetter, de bevrijder en de bewoner.”

Verdedigingswerken

We stappen op bij de sluizen bij het NS-station in Vlissingen. Eindbestemming: Westkapelle, zo’n 12 kilometer verderop. Dit is de route van Klaus Maier, de Duitse militair en operaliefhebber, die op Walcheren belast is met het toezicht op de bouw van verdedigingswerken zoals mitrailleurbunkers, betonnen geschutsopstellingen en militaire versperringen. Via de Oranjedijk, met het indrukwekkende monument Uncle Beach, dat herinnert aan de geallieerde landing in Vlissingen (Operatie Infatuate, begin november 1944) en de boulevards komen we al snel bij de Nolledijk met op de kop ervan het windorgel. Op die plek bombardeerden de geallieerden op 7 oktober 1944 de zeedijk, zodat Walcheren onder water zou lopen en de Duitsers van het eiland verdreven konden worden.

Lilian Janse vertelt onderweg dat ze bewust gekozen hebben voor routes vanuit meerdere gezichtspunten. „Je kunt je afvragen hoe de Duitsers als vijand konden worden gezien, terwijl ze in hun eigen bunkers bewoners van Walcheren lieten schuilen tijdens de geallieerde bombardementen op de dijken”, vertelt ze. „Een andere vraag is: waarom waren de geallieerden ”bevrijders”, terwijl ze vanuit de lucht de dijken kapotschoten waardoor bijna het hele eiland onder water kwam te staan?”

Op de kop van de Nolledijk, onder het windorgel, bevindt zich een originele bunker, restant van de Atlantikwall, de destijds door Hitler onneembaar geachte verdedigingslinie van de nazi’s, die zich over meerdere landen langs de Europese kust uitstrekte. „In de jaren zeventig heeft iemand met gevoel voor ironie op deze bunker met witte verf in grote letters de tekst ”Zimmer Frei”, ”Kamers vrij”, gekalkt”, vertelt Janse.

Drakentanden

Ter hoogte van Groot-Valkenisse stappen we af bij de drakentanden: piramidevormige, betonnen objecten die aan weerszijden van het fietspad als tanden van een ondergronds monster uit de grond steken. Ze waren bedoeld om vijandelijke tanks tegen te houden. Deze bouwsels waren overigens geen onderdeel van de Atlantikwall, maar vielen onder het zogenaamde landfront van de nazi’s, een kilometerslange verdedigingsgordel aan de landzijde van de vesting Vlissingen. Ze moesten de stad beschermen tegen aanvallen in de rug. Het landfront begon in het westen in het duingebied van Groot-Valkenisse.

„Tamara Vork en ik kwamen met het idee voor de fietsroute toen bekend werd dat het Nollebos in Vlissingen mogelijk opgeofferd zou worden voor de bouw van een recreatiepark”, vertelt Janse. „In het Nollebos, vlak onder de Vlissingse duinen, bevindt zich nog een tankgracht uit de oorlog en er staan ook nog twee bunkers. We waren bang dat die door de bouwplannen zouden verdwijnen en wilden daar iets tegen ondernemen; zo is het balletje gaan rollen.”

Britse piloot

Bij Zoutelande komen we langs een monument dat is opgericht ter nagedachtenis aan Reginald William James, een Britse piloot van de Royal Air Force (RAF) die op 7 oktober 1944 neerstortte nadat hij door Duits luchtafweergeschut onder vuur was genomen. Hij ligt begraven op de Noorderbegraafplaats in Vlissingen. Op precies diezelfde dag bombardeerden de geallieerden de Nolledijk in Vlissingen; dat gebeurde enkele dagen nadat de zeedijk van Westkapelle kapotgeschoten was: het startsein voor het onder water zetten van Walcheren.

„Als gevolg van die dijkdoorbraak in Vlissingen liep de stad nog tot ver in 1946 tweemaal per dag onder water”, weet Janse. „Vlissingen werd ”plankenstad” genoemd, omdat er overal in de stad houten planken lagen, waardoor je bij hoog tij nog enigszins droge voeten kon houden.”

Een enorme, deels overwoekerde bunker doemt grimmig op onder aan het duin bij Westkapelle. De twee ingangen zijn hermetisch dichtgemetseld. We kijken op onze mobiele telefoon en lezen dat Klaus Maier zich als opzichter verheugt op de komst van de Duitse generaal Erwin Rommel, die de ”Festung Walcheren” zal bezoeken om de Atlantikwall te inspecteren.

„De belevenissen van Klaus Maier en Maatje Gabrielse en van de Britse bevrijder, die we John Foster hebben genoemd, zijn gebaseerd op ooggetuigenverslagen van mensen die de Slag om de Schelde echt hebben meegemaakt”, zegt Janse.

Het Hoge Licht

We zien de vuurtoren van Westkapelle. Bij het imposante baken, dat ook wel het Hoge Licht wordt genoemd, liggen 44 mensen begraven. Zij verdronken in molen De Roos, oftewel de molen van Theune, toen deze na een geallieerde voltreffer instortte. En dat terwijl de slachtoffers er juist hun toevlucht hadden gezocht in de veronderstelling dat ze veilig zouden zijn voor de geallieerde bommen.

Zo komen we via deze tragische gebeurtenis bij het verhaal van Maatje Gabrielse, de jonge inwoonster van Westkapelle die met haar vader en moeder naar Krommenhoeke, tussen Meliskerke en Biggekerke, vlucht. Een oom en tante van Maatje besluiten, anders dan de overige familieleden, hun toevlucht in molen De Roos te zoeken, en overleven die keuze niet… Voor Maatje is de oorlog volgens de teksten in de app spannend, afschuwelijk en verwarrend tegelijk.

We fietsen nu vanaf Westkapelle via Zoutelande de route van Maatje: langs Meliskerke, Krommenhoeke en Biggekerke om te eindigen bij de openluchtkerk voor toeristen in Dishoek. Op die met mozaïeken verfraaide katholieke strandkerk hangt een plaquette ter ere van de 34 soldaten van het 47e Royal Marine Commando van het Britse leger die bij de bevrijding van Walcheren omkwamen tussen 1 en 8 november 1944.

Janse vertelt aan het einde van de tocht dat de initiatiefnemers van de Fietsroute Slag om de Schelde ernaar streven om deze nog verder uit te breiden naar andere dorpen en steden op Walcheren en ook naar andere delen van Zeeland. „Er is nog zóveel in het landschap dat herinnert aan de strijd”, zegt ze.

De fietsroute kwam mede tot stand dankzij een budget voor de promotie van erfgoed en vestingwerken. Aan het initiatief werkten onder meer de Stichting Bunkerbehoud, het Polderhuis Westkapelle, Wings to Victory, het maritiem museum MuZEEum in Vlissingen, Rietveld Media en historicus/schrijver Hans Sakkers mee. Samen bundelden ze de krachten in de Erfgoed Groep Strijd om de Schelde. „We hebben ontzettend goed en intensief samengewerkt om dit voor elkaar te krijgen”, aldus Janse. „Het mooie van dit project is dat het meerdere facetten heeft. Mensen die de route fietsen, krijgen onderweg heel veel historische informatie en daarnaast hebben ze ook echt het gevoel dat ze zich op de ”plaats delict” bevinden en de Slag om de Schelde zelf meemaken. Wat ze onderweg tegenkomen, de bunkers, de drakentanden en de monumenten, biedt hun heel nadrukkelijk een stuk beleving. En verder is het natuurlijk een prachtige route: als fietser kun je volop genieten van het mooie, afwisselende, Walcherse landschap en plekjes ontdekken waar je misschien nog nooit geweest bent.”

De fietsroute rond de Slag om de Schelde is gratis te downloaden op www.deslagomwalcheren.nl. Je leest over de belevenissen van Klaus, John en Maatje, maar krijgt ook een schat aan historische informatie over de Slag en natuurlijk over de plekken die je onderweg aandoet. Daarnaast zijn historische foto’s, kaarten en filmpjes te bekijken.