Toen ik geneeskunde studeerde, doceerde een internist de volgende regel: „Elke arts werkt met honderd verschillende medicijnen. Dertig middelen schrijft hij wekelijks voor. Daarna volgt een groep van dertig eens per maand en de volgende dertig één keer per jaar. De overige tien schrijft hij slechts één keer in zijn loopbaan voor. Dat maakt samen honderd medicijnen.”

Ik heb niet nagerekend of de cijfers kloppen, maar de strekking is duidelijk: dokter, probeer slechts met een beperkt aantal geneesmiddelen te werken, want dan leer je ze het beste kennen. Zo zijn er tientallen medicijnen tegen depressie, maar ik schrijf er slechts een paar voor. Er zijn heel veel geneesmiddelen tegen hoge bloeddruk, maar ik beperk me tot een tiental.

Het is opvallend, wanneer ik terugkijk, dat er verschuivingen optreden in het voorschrijfpatroon. Toen ik in 1986 mijn eerste ervaringen opdeed in het verpleeghuis, ontmoette ik veel patiënten met een hersenberoerte. Vanwege een halfzijdige verlamming werden ze opgenomen om te revalideren. En hoewel ze deels verlamd waren en minder gevoel hadden in de aangedane lichaamshelft, klaagden ze vaak over aanhoudende spierkramp. Die kramp kon buitengewoon hinderlijk zijn.

Gelukkig kwamen er toen een paar medicijnen op de markt. Het waren de zogenaamde spasmolytica. Ik beschouwde deze medicijnen als een welkome aanvulling en schreef ze veelvuldig voor. Ze behoorden tot mijn dertig wekelijkse medicijnen. Veel patiënten hadden er baat bij.

Inmiddels weten we dat het gunstige effect louter suggestie is. De gedachte dat je een tablet slikt die de spierkramp vermindert, is blijkbaar voldoende om dit effect te bereiken. De gunstige werking is slechts een placebo-effect. De laatste jaren heb ik geen van deze middelen meer voorgeschreven. Ze zijn ook uit de officiële richtlijnen verdwenen.

Ten onrechte pijn

Bij sommige medicijnen is het verloop andersom. Denk aan morfine. Toen ik begon in de ouderenzorg was mijn opleider, een oude ervaren huisarts, huiverig voor dit middel. Hij noemde het een verkapte vorm van euthanasie. Achteraf bezien hebben patiënten toentertijd ten onrechte pijn geleden doordat hun morfine onthouden werd.

Iets soortgelijks gebeurde met dormicum. Dit slaapmiddel werkt als een mild narcoticum. Het is een buitengewoon mooi middel om benauwdheid en onrust te bestrijden.

Dertig jaar geleden bestond het nog niet. Vijftien jaar geleden schreef ik in het Reformatorisch Dagblad dat ik het bij uitzondering toepaste. En nu? Er gaat bijna geen dag voorbij of een oudere krijgt dormicum. De reden zal duidelijk zijn: corona! Veel ouderen zijn daardoor heftig benauwd, waarbij alleen morfine en dormicum verlichting bieden.

Onlangs kwam een jonge dokter het artsenteam van Salem versterken. Ze moet nog een haar eigen voorschrijfpatroon ontwikkelen. Hopelijk zijn haar huidige medicijnrecepten niet van blijvende aard. Want ook bij haar staan morfine en dormicum met stip bovenaan. Ik hoop dat 2021 daarin verandering brengt. Want dat betekent goed nieuws over corona.

Dr. Alfred Teeuw, specialist ouderengeneeskunde bij verpleeghuis Salem in Ridderkerk.