De wet op de speciale autonomie voor Irian Jaya/Papoea is donderdagavond 25 oktober 2001 door het kabinet aangenomen. De wet zal echter niet voor 1 januari 2002 ingevoerd worden. De regering moet, naar men zegt, nog honderden aanvullende regelingen treffen en besluiten nemen. De Papoea’s reageerden in eerste instantie afwijzend of hoogstens sceptisch. Is Jakarta te goeder trouw?

De Indonesische belofte van „autonomie” na de Act of Free Choice in augustus 1969 is men nog niet vergeten... Aan deze belofte is nooit uitvoering gegeven. Integendeel: Irian Jaya werd DOM, Daerah Operasi Militer, met verregaande bevoegdheden voor leger en politie, die uitmondden in ernstige mensenrechtenschendingen.

Het is de vraag of de regering in Jakarta wezenlijke concessies gedaan heeft, die tegemoetkomen aan de grieven van de Papoea’s. De discussie over de verdeling 80-20 of 70-30 procent voor inkomsten uit de provincie is niet wezenlijk. In de provincie zijn enorme achterstanden op het gebied van de gezondheidszorg, het onderwijs en de infrastructuur. De regering in Jakarta heeft beloofd dat de begroting voor de provincie met ingang van 2002 zal stijgen van 3,5 naar 7 triljoen rupiah. Dit bedrag is meer dan de 80 procent inkomsten uit olie, delfstoffen, hout en visrechten. Deze 7 triljoen rupiah –ongeveer 2 miljard gulden– is echter nauwelijks voldoende om de ernstige achterstanden op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg en infrastructuur weg te werken. Het echte probleem van autonomie is of er lokale controle, dat is beslissingsbevoegdheid, is op die zaken die de Papoea’s belangrijk vinden.

Minimum
Het oorspronkelijke voorstel was een initiatief van de provinciale regering. Het had de steun van zowel de gouverneur, de provinciale volksvertegenwoordiging, de DPR Irian Jaya en een groep Papoea-intellectuelen. Dat voorstel legde als basisprincipe vast dat de Papoea’s de rechtmatige bewoners zijn van de provincie en dat hun belangen prevaleren. Een Senaat –Majelis Rakyat Papoea, MRP– die bestaat uit vertegenwoordigers van de adat (gewoonterecht), vrouwen, godsdienst en andere groepen, zou de belangen van de Papoea’s dienen te beschermen. De MRP zou op bepaalde gebieden een vetorecht hebben. Het voorstel was een minimumvoorstel. Het was een compromis tussen de meerderheid van de Papoea’s, die volledige zelfstandigheid wil, en degenen die dit op een langere termijn willen realiseren.

Religie, veiligheid en buitenlandse betrekkingen vallen echter niet onder de speciale autonomie. Religie is belangrijk. Het ministerie van Godsdienst is het grootste ministerie van Indonesië. In Irian wil men een moslimuniversiteit bouwen. Ook is er sprake van een plan voor de bouw van een groot moslimziekenhuis in Wamena, de hoofdstad van de Baliemvallei, waar nauwelijks moslims wonen. Papoea’s zien dit als ’islamisering’ en als een concrete bedreiging.

Eigen vlag
De provinciale volksvertegenwoordiging, de DPR Papoea, zou in de oorspronkelijke versie een vetorecht hebben bij de benoeming van het hoofd van de politie en van de legercommandant. In de nu aangenomen versie heeft de gouverneur een adviserende rol bij de benoeming van deze sleutelfiguren. Het nieuwe voorstel stelt wel dat politie en leger in Papoea vallen onder de bevoegdheid van de gouverneur, die zelf weer door de DPR Papoea ter verantwoording geroepen kan worden. De provincie heeft recht op een eigen vlag als cultureel symbool en op een eigen volkslied. Het is waarschijnlijk dat de DPR Papoea de Morgenstervlag kiest en als volkslied ”Hai Tanah Papoea”, dat uit de Nederlandse tijd stamt.

Het nu aangenomen voorstel voor speciale autonomie is een verwaterd compromis. Het is goed mogelijk dat een groot deel van de provincie dit afwijst als een fopspeen. Pas in de praktijk kan blijken of de autonomiewet werkelijk de belangen van de Papoea’s beschermt, bijvoorbeeld het recht op land of het recht op werk. Wat betreft het laatste: Er is toegezegd dat er een „affirmatief” beleid gevoerd zal worden ten gunste van Papoea’s. Er is een risico dat de uitvoering tegenwerking ondervindt van een overheidsapparaat dat nog steeds gedomineerd wordt door niet-Papoea’s. Politie en leger bestaan zelfs voor 80 procent uit niet-Papoea’s, voor het grootste deel uit moslims. Bij een conflict tussen bevolkingsgroepen kan de Indonesische regering of het veiligheidsapparaat stellen dat alle nodige concessies gedaan zijn om tegemoet te komen aan de gerechtvaardigde klachten van de bevolking. Nu er desondanks toch nog protesten zijn, is er geen alternatief dan hardhandig ingrijpen. Het afwijzen van de speciale autonomie, zelfs op vreedzame wijze, zoals door het Papoea Presidium en door het Papoea Congres 2, is een misdrijf („separatisme”). Het Papoea Presidium wordt op dit moment gerechtelijk vervolgd wegens „landverraad.”

Geld
Een ander probleem is hoe men het nieuwe geld gaat gebruiken. Het geld kan men gaan gebruiken om de Papoea-elite te corrumperen. Dan verliezen de Papoealeiders hun geloofwaardigheid. Een andere risico is dat men met het geld megaprojecten gaat financieren, die de langetermijnbelangen van de Papoea’s schaden. Papoea’s missen vooralsnog de geschoolde menskracht voor het management van hoogtechnische projecten, zoals het Mamberamo-project. Hier was Habibie een groot voorstander van. Er komen grote rijstvelden, met irrigatie. Er is goedkope witte energie. Zelfs is er een geheel nieuwe stad gepland, met industrie die profiteert van de goedkope energie. Dergelijke projecten raken niet de kern van de problemen waar de Papoea’s mee te kampen hebben. Ze bevoordelen de niet-Papoea’s, die technische kennis en vaardigheden hebben die de Papoea’s vooralsnog missen. Het is onzeker of in het nu aangenomen voorstel de DPR Papoea controle kan uitoefenen op de instroom van niet-Papoea’s, zoals in het oorspronkelijke voorstel. Er is misschien een mogelijkheid dat de DPR Papoea dit soort ongewenste ontwikkelingen via nog te maken regelingen kan tegenhouden.

De nieuwe wet wordt niet met gejuich ontvangen door de Papoea’s. Ze hoopten op meer duidelijkheid. Of de nieuwe speciale autonomie een bedreiging of een kans is, moet blijken uit de manier waarop de provinciale regering de nieuwe wet uitvoert. De gouverneur, Jaap Salossa, heeft vertrouwen gewonnen. Hij heeft hevig gelobbyd om te redden wat er te redden viel van het oorspronkelijke voorstel. Hij kiest in een conflict met Jakarta duidelijk voor de Papoea’s.

De auteur is voor Kerken in Aktie als docent werkzaam aan de Theologische School in West-Papoea.