Column prof. Selderhuis: Geschiedenis herhaalt zich (niet)
De geschiedenis herhaalt zich. Het is snel gezegd, maar het is wel een vreemd gezegde. Hoe kan wat geschiedenis is zich herhalen? Je kunt daarover lang en diep over filosoferen maar daar is deze column te kort – en ik ben er niet geschikt voor.
In sommige gevallen zou ik het wel mooi vinden trouwens. Als het over de kerk gaat bijvoorbeeld. Weer een Reformatie bijvoorbeeld, weer een opbloeien van de kerk zoals we dat in Nederland eeuwen geleden hebben meegemaakt. Het zou mooi zijn als die geschiedenis zich herhaalt.
Maar veel vaker zou het niet mooi zijn. Bij nare dingen lijkt het er soms wél op dat de geschiedenis weer actualiteit wordt. De Duitse schrijfster Freya Klier neemt ons in haar boek ”Dresden 1919” (Herder, 384 blz.; € 26,-) honderd jaar mee terug in de tijd, naar de destijds nog ongeschonden parel aan de Elbe. Voor de totale verwoesting van deze prachtige stad in 1945 werden in 1919 al de fundamenten gelegd. De afschuwelijke Eerste Wereldoorlog was nog maar een jaar voorbij of nieuw nationalisme kwam op. En ook onvrede, hoewel er vrede was, opkomend antisemitisme, ethische onverschilligheid; veel aandacht was er voor kunst en cultuur, veel minder voor sociale problemen.
En zo ging het van 1919 naar 1933, en toen naar 1945. Klier schrijft tegen geschiedenisvervalsing, tegen de idee dat vroeger alles beter was en tegen de idee dat het pas goed komt als we weer een sterke man hebben die vandaag ook een vrouw mag zijn. Dresden staat vandaag ook voor de opkomst van rechts radicalisme en alles wat daarmee samenhangt; vandaar de vraag of de geschiedenis zich herhaalt.
Volgens Klier zou je dat haast denken, maar met haar boek wil ze laten zien dat dit niet zo hoeft te zijn als mensen maar tijdig tot inzicht komen en tijdig handelen. Dat maakt het boek waardevolle lectuur.
Maar ook los van dit boek geldt: de geschiedenis herhaalt zich echt niet. Geschiedenis doet zelf namelijk helemaal niets. God en mensen handelen wel. De Heere regeert en mensen hebben een verantwoordelijkheid. Dat eerste geeft vertrouwen, dat tweede zet ons aan het werk. Dat eerste geeft hoop voor de toekomst, dat tweede spoort ons aan van de geschiedenis te leren en met de kennis van het verleden vandaag te handelen. 1919 is geen 2019 en zal het ook niet worden. Net zomin als 1517 nog eens terugkomt.
