In Egypte kun je de censor het best te vriend houden
De Engelstalige Cairo Times opende dit voorjaar een discussie over censuur in Egypte met voorbeelden die een spanning laten zien tussen enerzijds bescherming van gemeenschappelijke waarden en anderzijds individuele vrijheden.
De censor is vooral aanwezig voor media met een groot bereik en wordt daardoor meer bij film en tv gevoeld dan in de schrijvende media. Dit wordt al heel duidelijk met een film die eerst in de bioscoop is vertoond en later op de televisie wordt uitgezonden. De bioscoop heeft een minder groot bereik dan de televisie en dus is de houding van de censor bij de bioscoop minder streng.
De film ”De dagen van Sadat” werd bijvoorbeeld goed in de bioscopen ontvangen en resulteerde in een decoratie van president Hosni Mubarak voor acteur Ahmad Zaki, die Sadat speelde. Twee jaar later werd de film op de Egyptische tv gepresenteerd, maar eerst nadat de censor maar liefst 39 minuten uit de film had weggesneden. De kritiek van de Socialistische Unie, een bolwerk van nasserisme, op de pro-Amerikaanse politiek van Sadat was weggehaald. Ook vier taferelen waarin Sadat met zijn Revolutionaire Raad overlegde werden door de censor weggesneden. Dat gebeurde ook met romantische scènes tussen Sadat en zijn vrouw Jihan.
De censor lijkt zich op zowel politieke kritiek op Sadat als op de bescherming van de moraal te hebben gericht, maar de Cairo Times laat zien dat er geen duidelijke geschreven criteria voor de censor zijn. Dat heeft de argumenten versterkt dat het proces willekeurig is. Suraya Nassar, hoofd van het bureau voor censorship voor de Egyptische tv, ontkent dit en zegt dat er alleen in overleg met de filmmakers wordt gesneden.
Hussein Amin, hoofd van de vakgroep voor massacommunicatie van de Amerikaanse Universiteit in Cairo, heeft begrip voor de censor voor tv-producties. Televisie is een heel gevoelig medium, zegt hij, juist omdat daarmee zo’n groot deel van de bevolking wordt bereikt, niet alleen in hun woonkamers maar ook op publieke plaatsen, zoals in cafés. Daarmee worden ook ongeletterde Egyptenaren bereikt, wier sentimenten gemakkelijk op te jagen zijn omdat het wantrouwen tegen alles wat de traditionele waarden aantast erg groot is en het kritisch nadenken over informatie juist bij dat deel van de bevolking nauwelijks aanwezig is.
Het is daar mee erg makkelijk een groot deel van de bevolking in een bepaalde richting te duwen en op te zwepen. Dat is bijvoorbeeld sterk in de periode van Nasser gebeurt. Ook islamistische groepen, die in het Westen vaak als fundamentalisten worden bestempeld, hebben nogal eens geprobeerd daar gebruik van te maken.
Amin legt uit dat je niets op televisie mag vertonen dat „seksuele opwinding veroorzaakt.” En dus mag niets vertoond worden dat te veel bloot laat zien. Programma’s, zegt Amin, mogen ook geen kritiek op de islam bevatten of welke andere godsdienst dan ook.
Wat dus als kritiek of offensief wordt beschouwd, bepaalt de censor en daar kunnen de meningen fors over verschillen. Een ontkenning van Christus’ kruisdood en opstanding is voor moslims bijvoorbeeld heel normaal, want dat is gebaseerd op de koran. Maar voor Egyptische christenen zijn zulke bewering een aanstoot. Kritiek van Egyptische christenen wordt vaak serieus genomen als het van de hoogste christelijke leiders afkomstig is. Het gevolg is dat, als de censor maar enigszins vermoedt dat een tafereel controversieel is, de kans op snijden in tekst of film groot is.
Dit geldt ook politiek gevoelige onderwerpen. De film al-Karnak gaat onder anderen over een vrouwelijke student die voor haar politiek activisme is gearresteerd. Zij wordt in de film door de politie op een keiharde manier ondervraagd met martelpraktijken en verkrachting. Suraya Nassar legt uit dat een zo’n film de emoties over een netelig onderwerp kan opjagen. Het is algemeen bekend in Egypte dat in de periode van Nasser (1952-1970) veel politieke tegenstanders, vooral van de Moslim Broederschap, zijn gemarteld en dat dit in de jaren daarna weliswaar verminderd is maar niet verdwenen. Moslim Broeders en andere opponenten van de huidige regering kunnen dan zo’n film gebruiken om de emoties tegen hun tegenstanders op te jagen en daarmee zo’n onrust veroorzaken dat de samenleving in twee of meer elkaar bestrijdende partijen uiteenvalt. Nassar zegt dat het een voorwaarde voor elke film is dat deze de stabiliteit van de samenleving niet in gevaar mag brengen.
Veel Egyptenaren, zowel moslims als christenen, wensen die bescherming van de eigen waarden, maar er is ook kritiek. Het lijkt er sterk op dat verschillende censoren verschillende criteria hanteren. Het is duidelijk dat producenten die over goede relaties met een censor beschikken het over het algemeen gemakkelijker hebben dan diegenen die dat niet hebben. Als je over goede relaties beschikt, kun je vooraf gewaarschuwd worden over wat wel kan en wat niet.