Waar gaat de commotie over?

De vicepresident van de Raad van State, Donner, en de voorzitter van de Eerste Kamer, Broekers-Knol, vinden dat koning Willem-Alexander op ten minste drie momenten informatie moet krijgen over het verloop van de kabinetsformatie. De voorzitter van de Tweede Kamer, Arib, wil zich nergens op vastleggen, zo berichtte de Volkskrant vrijdagmorgen.

Maar het staatshoofd heeft toch niets meer te zeggen over de formatie?

Dat klopt, In 2012 heeft een meerderheid van de Tweede Kamer abrupt besloten om het toenmalige staatshoofd, Beatrix, niet langer de verantwoordelijkheid te geven om informateurs en formateurs te benoemen. De Tweede Kamer eigende zichzelf die taak toe. De Kamer benoemt eerst een verkenner die de mogelijkheden voor coalities onderzoekt. Over zijn rapport debatteert de Kamer en daarna benoemt de Kamer een of meerdere informateurs, die inhoudelijke overeenstemming tussen partijen over een regeerakkoord moet bereiken en daarna een formateur die ministers en staatssecretarissen aanzoekt.

Maar volgens de Grondwet maakt de koning wel deel uit van de regering. Het is dan wel vreemd dat de koning uit de krant moet vernemen hoe de formatie verloopt. Daarom gingen in 2012 de informateurs Kamp (VVD) en Bos (PvdA) bij koningin Beatrix op bezoek om haar op de hoogte te stellen van de voortgang. Dat leidde tot wrijving in de Tweede Kamer. Donner en Broekers willen dergelijke toestanden waarbij de koning in het geding is, voorkomen en vaste momenten inlassen om hem te informeren.

Is het logisch dat de koning informatie ontvangt?

Eind 2014 evalueerden drie Nijmeegse wetenschappers het nieuwe formatieproces. De voorzitter van het groepje, hoogleraar staatsrecht Bovend’Eert, stelde dat het aanbeveling verdient „om bij een volgende kabinetsformatie de koning regelmatig nauwkeuriger te informeren omtrent het formatieverloop.” En: „Zoals de koning in de uitoefening van de regeerfunctie een ‘informatierecht’ heeft in de verhouding koning-ministers, zo ligt het voor de hand dat hij bij de vorming van een nieuwe regering en bij de vorming van het regeringsbeleid geïnformeerd wordt.” D66 en andere partijen ter linkerzijde zeiden toen al dat deze aanbeveling niet uitgevoerd hoefde te worden.

De achterliggende maanden heeft Donner het initiatief genomen om het gedoe dat in 2012 ontstond over het informeren van de koning, te voorkomen en een aantal vaste momenten af te spreken om het staatshoofd te informeren. Donner (CDA) vond een medestander in Broekers-Knol (VVD), maar Arib (PvdA) ligt dwars.

Wanneer zou de koning geïnformeerd moeten worden?

Donner stelde volgens de Volkskrant voor om de koning te informeren nadat de nieuwe Tweede Kamer heeft gedebatteerd over de verkiezingsuitslag. Dat zal op 23 maart zijn. Vervolgens als er een regeerakkoord ligt en ten slotte als de formateur zijn ploeg met ministers en staatssecretarissen bij elkaar heeft; dus nog voor de beëdiging. Donner wil tussentijdse paleisbezoeken bij lange formaties niet uitsluiten.

Waarom verzet Arib zich tegen het informeren van de Koning?

Daarvoor zijn ten minste twee redenen te noemen. De eerste is dat de Tweede Kamervoorzitter vindt dat duidelijk moet zijn dat de Tweede Kamer echt leidend is in de kabinetsformatie. Van het informeren van de Koning zou de suggestie uit kunnen gaan dat het staatshoofd nog inhoudelijke bemoeienis heeft met het proces.

De tweede is dat Arib de fractievoorzitters in de Tweede Kamer niet tegen zich in het harnas wil jagen. Na de verkiezingen kiest de Tweede Kamer namelijk een nieuwe voorzitter. De regel is dat die komt uit de grootste partij. En dat zal de PvdA na de verkiezingen niet meer zijn. D66, PvdA, SP en GroenLinks steunen de lijn die de Kamervoorzitter nu kiest. VVD, CDA, ChristenUnie en SGP hebben geen bezwaar tegen het informeren van het staatshoofd.