Een bizarre bewering gegeven het feit dat het Pentagon allang op de hoogte was van mishandelingen van gevangenen, niet alleen in Irak maar ook op de Amerikaanse basis Guantanamo Bay op Cuba en in Afghanistan. En daar blijft het niet bij. De Amerikanen blijken de laatste vijftien jaar hun eigen Goelag-archipel gecreëerd te hebben. Toegegeven, het gaat niet om de keten van massale concentratiekampen uit het Sovjettijdperk die zo dramatisch werd beschreven door Alexander Soltzjenitsyn. Maar het gaat wel om een reeks van gevangenkampen waar niemand vat op heeft en waar gevangenen rechteloos zijn terwijl de Amerikaanse autoriteiten en hun helpers vrijuit gaan.

Na de aanslagen van 11 september 2001 en de daaropvolgende overwinning op het Taliban-regime in Afghanistan creëerde het Pentagon Camp Delta binnen de militaire basis Guantanamo Bay op Cuba. „De bedoeling is duidelijk. Men kan doen en laten met de gevangenen wat men wil. Guantanamo Bay is volgens Washington ”buitenland” en Amerikaanse rechters hebben er geen zeggenschap. Hetgeen impliciet betekent dat de gevangenen daar rechteloos zijn”, aldus professor (internationaal recht) Rashid Khalidi van de Columbia Universiteit in New York. Ook de Conventies van Genève boden de gevangenen geen (marginale) bescherming, want deze internationale afspraken waren volgens minister Rumsfeld achterhaald.

Rumsfelds plaatsvervanger Stephen Cambone (verantwoordelijk voor het militaire inlichtingenwerk) verdedigde dit regime tegenover de senaatscommissie door erop te wijzen dat het inwinnen van informatie het belangrijkste doel is van Camp Delta. Dat rechtvaardigt volgens hem de soms „harde ondervragingsmethoden” die worden toegepast. Harde ondervragingsmethoden die gerechtvaardigd zijn omdat men te maken heeft met Amerika’s gevaarlijkste tegenstanders die niet zullen aarzelen om opnieuw toe te slaan als zij de kans krijgen.

Nu blijkt dit beeld soms nogal mee te vallen. Een van de eerste gevangenen van Camp Delta die voor zijn rechters moet verschijnen is een Jemeniet die in Afghanistan soms fungeerde als chauffeur van terroristenleider Osama bin Laden. De man was geschokt door Bin Ladens reactie op de aanslagen van de elfde september. Hij bracht zijn vrouw in veiligheid in Pakistan en keerde vervolgens naar Afghanistan terug om er zijn auto te verkopen. Daar werd hij opgepakt door de Amerikanen en naar Guantanamo Bay gestuurd.

„Ik vind het terecht dat men hem beschouwde als potentiële terrorist, maar bij nader inzien blijkt de man een teleurgestelde meeloper te zijn geweest. Niet de keiharde terrorist die ik in Camp Delta verwachte”, aldus Charles Smith, de militaire advocaat die door het Pentagon werd aangewezen om deze verdachte te verdedigen.

De werkelijke kopstukken van de terreurbeweging al-Qaida zitten volgens Smith niet in Camp Delta. Waar zitten zij dan wel? Waar zitten figuren als Khalid Sheik Mohammed, Ramzi Binalshibh of Abu Zubaida? Dat weten zelfs de voorzitters en vice-voorzitters van de inlichtingencommissies van de Senaat en het Huis van Afgevaardigden niet. „Die informatie is zelfs voor hen te ”gevoelig” zoals dat heet. Maar zo veel is intussen wel bekend dat de deze mensen regelmatig worden verplaatst. Behalve in kampen in Irak en Afghanistan worden er namens de Amerikaanse autoriteiten namelijk ook mensen vastgehouden en ondervraagd in Qatar, in Saudi-Arabië, in Jordanië, in Egypte, in Marokko en in Thailand. Daarnaast bieden de Britten onderdak aan een Amerikaans vliegdekschip op hun marinebasis Diego Garcia”, aldus James Risen, die samen met zijn collega Thom Shanker van The New York Times onderzoek heeft gedaan naar deze internationale Goelag archipel. Volgens voorzichtige schattingen zouden er in deze landen minstens 200 verdachten voor de VS worden vastgehouden.

„De kampen in deze keten staan onder toezicht van het Pentagon -van de militaire inlichtingendienst DIA dan welteverstaan- of van de inlichtingendienst CIA”, aldus Risen. In landen als Egypte of Marokko kan volgens hem vrijelijk gemarteld worden, zonder dat er een haan naar kraait.

In Saudi-Arabië is de situatie anders. Daar mag niet gemarteld worden, maar de Saudiërs slagen er verrassend vaak in om inlichtingen los te krijgen van gevangenen. „De Saudische autoriteiten hebben imams in dienst. Die praten net zo lang op de gevangenen in tot die ervan overtuigd raken dat terreur in strijd is met de islam en dat terroristen niet in de hemel komen. Dit is als het ware een ideologisch-religieuze hersenspoeling, die verrassend goed werkt”, aldus Risen.

Deze internationale samenwerking in de bestrijding van terroristen is opgezet onder president Bush. Niet de huidige Bush overigens, maar zijn vader. Dit systeem werd ’geërfd’ door Bill Clinton die het ook gebruikte en het weer doorgaf aan zoon Bush. „Het is natuurlijk erg makkelijk. Je kunt gewoon zeggen dat je niet weet waar sommige prominente gevangenen zijn. Verder kun je op deze manier soms ook ongewenste elementen laten verdwijnen. Daar is een land als Egypte schijnbaar erg bedreven in. Erg makkelijk natuurlijk. Eerst weet je niet waar iemand is en vervolgens weet je niet eens meer of de gezochte nog bestaat. Wel erg luguber, maar ook makkelijk, want je hebt geen last van een parlement of van de pers die willen weten of je je wel aan de regels houdt”, aldus Risen.

Is er geen enkele mogelijkheid om hier een vinger achter te krijgen? „Het parlement in Washington wordt kritischer. Vergeet niet dat het in november niet alleen om de presidentsverkiezingen gaat maar ook om een heel nieuw Huis van Afgevaardigden en eenderde van de Senaat moet gekozen of herkozen worden. Veel parlementariërs krijgen thuis kritische vragen te horen over deze affaire. Waarom doen jullie niets, waarom laat je dit zomaar gaan enzovoort. Daarom hebben Senaat en Huis van Afgevaardigden Rumsfeld en zijn belangrijkste secondanten gesommeerd om uitleg te komen geven. Verder buigt het hooggerechtshof zich binnenkort over de juridische status van de gevangenen op Cuba. Maar daarmee creëer je natuurlijk geen bescherming van gevangen die gewoon naar Egypte worden gevlogen en daar -onder Amerikaans toezicht- worden gemarteld of erger. Ik erken dat de strijd tegen het terrorisme misschien bijzondere maatregelen vereist, maar zelfs onze vijanden hebben er recht op dat wij nationale en internationale spelregels in acht nemen. Doen wij dat niet, dan speelt dat onze tegenstanders wereldwijd alleen maar in de kaart”, aldus professor Khalidi.