Ouderdomsdiabetes ontstaat door onze manier van leven in combinatie met erfelijke factoren, schetst prof. dr. Hanno Pijl, diabetoloog in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). „Dus aanleg, te weinig bewegen en te veel en verkeerd eten leiden tot diabetes type 2.”

Pijl wijst erop dat behandeling met medicijnen dat probleem niet oplost. „Met medicijnen hol je achter de wagen aan. Je probeert de schade die ontstaan is te herstellen met pillen.”

Daarom pleit hij ervoor om de aandoening bij de bron aan te pakken. „We weten waar het probleem ligt. Je kunt van diabetes type 2 afkomen door de goede dingen te doen: meer lichamelijke inspanning en de juiste voeding normaliseren de stofwisseling.”

Eigenlijk keert hij daarmee weer terug naar de voedingsadviezen die mensen met ouderdoms­suikerziekte decennialang kregen, maar die in de jaren 80 werden los­gelaten. „Artsen denken vaak: Pillen lossen het probleem wel op. Maar het stuit mij tegen de borst dat je zegt: Doe al die verkeerde dingen, slik maar een pil om het weer op de rails te krijgen.”

Onbewerkt

Maar wat is dan een gezond eet­patroon voor mensen met suiker­ziekte? „Suikers zijn de kern. Het is zaak daar helemaal van weg te blijven. In de praktijk betekent het dat je bijna alle bewerkte voedings­middelen moet laten staan.”

Concreet betekent het een dieet met meer groenten, noten en vis. Fruit met mate. „Groenten uit de diepvries of in potten kan prima, zolang er niets aan is toegevoegd.” Omdat fruit behoorlijk wat suikers bevat, raadt hij aan de aan­bevolen hoeveelheid van twee stuks per dag niet te overschrijden.

Verder gaat het vooral om koolhydraatbeperking. Pijl legt uit: „Bij diabetes is de glucose in het bloed te hoog. Die suikers komen voornamelijk uit koolhydraten. De bloedglucose kun je dus verlagen door minder koolhydraten te eten.” In de praktijk betekent dit: wees zuinig met zetmeelrijke producten. „Brood, pasta, rijst en aardappelen. Als je ze al gebruikt, kies dan volkoren. Maar realiseer je dat ook volkoren een forse glucose­stijging geeft.”

Als het gaat om drinken, beveelt Pijl koffie, thee en water aan. „Blijf weg van frisdrank en vruchtensap. Ook versgeperst sinaas­appelsap, want de vezels gaan eruit, de suikers komen vrij. Dat geeft een snelle stijging van de bloedglucose.”

Voortschrijdend inzicht

Decennialang klonk de boodschap: vet is slecht, suiker niet. Patiënten met diabetes type 2 kregen het advies om „mager” te eten: halvarine, 20±kaas, half­volle melk, magere yoghurt en zoet broodbeleg. Een eetpatroon dat averechts werkt, zo blijkt nu. Dat vet verdacht werd, is het resultaat van een studie uit de jaren 60 naar hart- en vaatziekten die in zeven landen werd uitgevoerd, weet Pijl. „Uit die studie kwam naar voren dat bij mensen die meer verzadigd vet aten de waarden van de LDL-cholesterol hoger lagen. Deze LDL-cholesterol werd gezien als slechte cholesterol die het risico op hart- en vaat­ziekten zou verhogen. De boodschap was daarom: wees voorzichtig met dierlijk vet, want dat geeft meer hart- en vaatziekten. Op die conclusie is veel kritiek gekomen. Vervolgstudies hebben dat verband tussen ver­zadigde vetten en hart- en vaatziekten ook niet kunnen aantonen.”

Feit is wel dat mensen jarenlang te horen hebben gekregen dat dierlijk vet slecht is. „De industrie heeft sinds die tijd massaal vet uit producten gehaald en vervangen door suikers. Opvallend genoeg komt vanaf dat moment de obesitas­epidemie op.” De conclusie is wat Pijl betreft helder: „Het heeft helemaal niet het effect gehad dat we wilden.”

Verschillende mensen hebben de wetenschappers van de zeven­landenstudie beschuldigd van fraude. Dat gaat de diabetoloog te ver. „Ik denk dat je kunt spreken van voortschrijdend inzicht. Het is volgens mij geen bewuste mis­leiding geweest van de onderzoekers.”

Wat Pijl betreft nuttigen diabetici dus zowel plantaardige als dierlijke vetten. „Plantaardige vetten lijken wat beter te zijn, maar de angst voor verzadigde vetten is zwaar overdreven.” Volle yoghurt, melk en 40±kaas kunnen dus gewoon op het menu blijven staan.

Wel raadt de specialist aan om minstens twee keer per week vette vis te eten, zoals zalm, paling, tonijn en makreel. „Vanwege de omega 3-vetzuren. Die hebben niet alleen een positief effect op hart- en vaatziekten, maar ook op kanker en diabetes.”

Veranderen

De diabetoloog erkent dat het veel mensen moeite kost om hun eet- en leefpatroon te veranderen. ”Diabetes type 2? Maak jezelf beter”, een boek dat Pijl met diëtiste Karine Hoenderdos schreef, wil daarbij helpen. Vorige week werd het gepresenteerd tijdens het congres ”Arts en voeding” in Rotterdam. „Het boek is bedoeld om patiënten instrumenten in handen te geven waarmee ze zelf hun diabetes kunnen verbeteren. Ik merkte in de spreekkamer dat zoiets ontbrak.”

De auteurs hebben de leefstijlveranderingen onderverdeeld in tien stappen. Want, zo stellen ze, het is gemakkelijker om stap voor stap –week voor week– gewoontes aan te passen dan in één keer het roer om te gooien. Het boek biedt naast achtergrondinformatie praktische tips, ervaringen van diabetespatiënten, recepten en een weekrooster.

Voor diabetici die medicijnen gebruiken en hun eet- en beweegpatroon willen aanpassen, geldt overigens wel een waarschuwing om dit te doen in samenspraak met de behandelend arts. De kans is groot dat de dosering moet worden aangepast. Gebeurt dat niet, dan ligt een te lage bloedsuiker –een hypo– op de loer.

De voedings- en leefstijladviezen om de bloedsuiker te normaliseren, zijn overigens niet alleen goed voor mensen met diabetes type 2. Eigenlijk gelden ze voor iedereen. Want suikerziekte valt zo niet alleen te genezen, preventie is ook mogelijk. En –zo zegt het spreekwoord– voorkomen is altijd beter dan genezen.

Succesvol leefstijlprogramma

Voor mensen met ouderdomssuiker ontwikkelde de organisatie Voeding Leeft de afgelopen jaren het groepsprogramma ”Keer diabetes om”. Alle patiënten die aan het programma deelnemen, worden gevolgd, zo laat diabetoloog prof. dr. Hanno Pijl weten. „We zien goede effecten. De deelnemers gebruiken na verloop van tijd minder medicijnen. Sommigen komen er helemaal van af.” Daarbij voelen ze zich fitter en zitten ze beter in hun vel, weet de Leidse hoogleraar, die van het begin af aan bij het programma was betrokken.

De positieve resultaten waren reden voor zorgverzekeraar VGZ om het ”Keer diabetes om”-initiatief te nomineren voor de Zinnige Zorg Award. Afgelopen week werd bekend dat die onderscheiding ook daadwerkelijk is toegekend aan Voeding Leeft.

In maart is de laatste pilotgroep gestart. Voeding Leeft werkt daarbij samen met zorgverzekeraar VGZ en Zorggroep Synchroon. „Wij zijn in gesprek met VGZ om het programma voor grote groepen mensen met diabetes type 2 per 1 januari 2017 aan te kunnen bieden, vergoed binnen de zorgverzekering”, zo laat Martijn van Beek, directeur van Voeding Leeft, desgevraagd weten. „Het ziet ernaar uit dat dit gaat lukken, maar het is nog niet rond.”

De organisatie is verder met andere grote zorgverzekeraars in gesprek. „De kans is groot dat het groepsprogramma per 1 januari vergoed zal worden door een of meer zorgverzekeraars.” Aan belangstelling van patiënten zal het niet ontbreken.

>>keerdiabetesom.nl
----

Boekgegevens

Diabetes type 2? Maak jezelf beter, Karine Hoenderdos en Hanno Pijl;
uitg. Fontaine, Hilversum, 2016; ISBN 978 90 5956 665 1; 192 blz.; € 19,95.