De emeritus hoogleraar Byzantijnse geschiedenis aan de universiteit van Athene hield vrijdag de vijfde ”Dutch Annual Lecture of Patristics”. Voor deze lezing nodigt het Centrum voor Patristisch Onderzoek ieder jaar een gezaghebbende internationale wetenschapper op het terrein van de vroege kerk uit.

In zijn lezing schetste Chrysos de ontwikkeling van het Griekse begrip ”paideia”. In de zesde eeuw voor Christus duikt deze term voor het eerst op. Hij slaat dan op de kindertijd – afgeleid van ”pais”, dat kind betekent. Al snel wordt het woord gekoppeld aan de ontwikkeling van kind naar volwassenheid, met de vorming die daarvoor nodig is. Vooral de stoïcijnen zien karaktervorming als het doel van onderwijs en opvoeding.

Het christelijk geloof verspreidde zich aan het begin van de jaartelling snel door de Grieks-Romeinse wereld. De christelijke visie op ”paideia” botste met de Griekse opvatting over opvoeding en onderwijs. Dat heeft weer alles te maken met de Joodse visie op opvoeding, aldus prof. Chrysos.

In het Oude Testament komt nadrukkelijk de notie naar voren dat (lichamelijke) straf belangrijke opvoedkundige waarde heeft. De Joodse vertalers die het Oude Testament in het Grieks vertaalden (de Septuaginta) stonden voor de vraag hoe ze deze notie van straf en tuchtiging in het Grieks zouden weergeven. Ze kozen voor het woord ”paideia”. Een beslissing met „verreikende consequenties.”

De Grieken kenden aan lichamelijke straf ook opvoedkundige waarde toe, zegt de hoogleraar erbij, maar ze koppelden dit nooit aan het begrip ”paideia”. Via de Septuaginta kreeg de term voor christenen echter de lading van tucht en kastijding.

De kerkvaders stonden voor de vraag hoe de christelijke visie op opvoeding zich verhield tot de gangbare Grieks-Romeinse ideeën. Ze probeerden doorgaans beide benaderingen op elkaar te laten aansluiten, constateert Chrysos. Waarbij de ene kerkvader het christelijke element meer benadrukte dan de andere. Sommige christelijke schrijvers maken een onderscheid tussen een seculiere en een „echte” ”paideia”.

In de nadagen van het Byzantijnse Rijk komt het spreken over Gods pedagogische straf op. Waarom liet God al die rampen en nederlagen tegen de moslims toe? Hij straft ons omdat we van Zijn geboden afwijken, was het christelijke antwoord. Chrysos: „De Bijbelse notie van ”paideia” had gewonnen.”