”Rondom onze debielen”, luidde begin jaren zestig de kop van een artikel in kerkelijk weekblad De Saambinder. En de schrijver noteerde onvervaard: „We moeten weten, dat classificatie van de zwakzinnigen met alleen een IQ niet kan worden afgedaan. Het gradueel verschil tussen idioten en idioten, tussen imbecielen en imbecielen, tussen debielen en debielen blijft.”

Dat waren geen woorden met een minderwaardige lading. Tegenwoordig zou geen fatsoenlijke schrijver het meer in zijn hoofd halen ze te gebruiken. De gevoelswaarde van woorden verandert, en in een land waar het enerzijds de norm lijkt dat ongeveer alles gezegd moet kunnen worden, worden anderzijds steeds meer termen als incorrect ervaren.

Het woord mongooltje raakte in onbruik; het werden mensen met het syndroom van Down. Een hazenlip wordt aangeduid als een schisis. Gehandicapten werden mensen met een beperking of, nog mooier: andersbegaafden.

Moorkop en blanke vla

Negers werden kleurlingen, en het boek ”De negerhut van oom Tom” is herdrukt onder de titel ”De hut van oom Tom”. Sommigen ervoeren ook de termen moorkop, blanke vla, Eskimo-ijs en zigeunersaus als discriminerend. Jodenvet werd omgedoopt tot borsthoning.

De Stichting Eer en Herstel Betalingen Slachtoffers van Slavernij in Suriname wilde in 2005 een andere naam voor negerzoenen. Koekfabrikant Van der Breggen stelde dat 94 procent van de consumenten geen negatieve associaties met de productnaam had. Van de groep die er wel bedenkingen bij had, liet het overgrote deel het product er niet om liggen, want zo zijn we dan ook wel weer. Toch besloot de producent de negerzoenen voortaan te verkopen als Buys Zoenen.

De term ”jodenkoek” werd in de jaren zeventig als discriminerend beschouwd. De fabrikant overwoog de naam te wijzigen, maar zag daarvan af. Wel wordt voor de export nu de aanduiding ”Dutch cookies” gebruikt.

Vorige week nog veranderde Valtifest, een evenement op de NDSM-werf in Amsterdam, het jaarthema, want ”Hottentottententententoonstelling” bleek niet (meer) door de beugel te kunnen. Vroeger was het een leuke ‘tongknoper’, nu is het volgens critici „een beledigende en politiek zeer incorrecte benaming uit de VOC-tijd voor leden van de Khoikhoi uit Zuid-Afrika.”

„De gevoelswaarde van woorden verandert door negatief gebruik”, zegt taaladviseur R. Kiezebrink van het Genootschap Onze Taal. „Woorden worden dan soms doelbewust vervangen, maar als de negatieve betekenis niet verdwijnt, krijgt dat nieuwe woord algauw dezelfde lading. Daardoor hadden pogingen om de term allochtoon te vervangen door mede­lander of nieuwe Nederlander, weinig effect.”

Woorden die vroeger onschuldig waren, werden later in de ban gedaan omdat ze inmiddels niet meer als correct werden ervaren, zegt Kiezebrink. „De laatste tijd merk ik dat het woord ”autistisch” beladen wordt, doordat het als negatief etiket of als scheldwoord wordt gebruikt. Terwijl het gewoon een aanduiding van een psychische stoornis is.”