Op het centrale Onafhankelijkheidsplein in de Oekraïense hoofdstad Kiev staat een podium. Het is het centrum van de protesten tegen de verdreven Oekraïense president Viktor Janoekvitsj. Elk uur bidt daar een priester in het Oekraïens.

Rechts van de priester staat een Mariabeeld, aan de andere kant hangt een afbeelding van Jezus. Voor het podium staat een houten kruisbeeld van 3 meter hoog. Aan religie valt niet te ontkomen op het Onafhankelijkheidsplein.

Het plein zelf ziet eruit als een voormalig slagveld. De grond is zwartgeblakerd van de vuren die brandden tijdens gevechten tussen de demonstranten en de oproerpolitie. Hier en daar ontbreken er stenen. Die zijn gebruikt om mee te gooien. Overal liggen bloemen en branden kaarsen uit respect voor de zeker honderd doden. Opgestapelde autobanden vormen barricades.

Tegenover het podium heeft de Grieks-Katholieke Kerk een blauw-witte tent opgezet die dienstdoet als kapel. In de tent bestaat de vloer uit pallets met daarop kleden. Een portret van de paus hangt in een plastic hoesje aan de wand. Afbeeldingen van heiligen hangen aan touwen. Verzwaarde zakken moeten de tent overeind houden. Kaarsen branden. Een enkeling komt bidden bij het altaar.

De blauw-witte tent valt op tussen de groene legertenten van de andere demonstranten, die nog altijd blijven ter controle van de nieuwe regering. Als het nieuwe beleid de demonstranten niet zint, komen ze weer in opstand.

Ook de Grieks-Katholieke Kerk blijft zeker tot de presidentsverkiezingen op 25 mei met haar partytent aanwezig, vertelt priester Toma Koesjka (49). In het westen van Oekraïne is zijn kerk de grootste. De meeste van de ongeveer 3,5 miljoen leden verlangen naar aansluiting bij de Europese Unie.

De Oekraïense Grieks-Katholieke kerk behoort tot de familie van de oosters-katholieke kerken. Liturgisch lijken ze in sterk op de Oosters-Orthodoxe Kerken, maar in geloofszaken onderwerpen ze zich aan Rome. De voertaal is Oekraïens.

Doelwit

In de revolutie van de afgelopen maanden speelde het geloof een belangrijke rol. De beelden van biddende priesters tussen de demonstranten en de Berkoet, de oproerpolitie, gingen de hele wereld over. Het bidden op het centrale podium is belangrijk voor de demonstranten. Zeker ook toen de confrontatie tussen de demonstranten en de oproerpolitie het hevigst was, vertelt Koesjka. „Na enkele uren bij de barricades kwamen ze terug bij het podium om te bidden. Ik weet zeker dat als we niet hadden gebeden, er meer slachtoffers waren gevallen.” Op het podium stonden vertegenwoordigers van alle kerken, zegt Koesjka.

Gold het bidden eerder als ondersteuning van de demonstranten, nu wordt er vooral gebeden voor een verenigd Oekraïne. Dat is een gevoelig thema na de Russische annexatie van het schiereiland de Krim. Velen vrezen dat Oost-Oekraïne het volgende doelwit is.

Geboorte

Religie dient de opbouw van het volk, legt de 74-jarige gepensioneerde Valentina ‘s avonds uit in de tent. Terwijl de ‘kinderen’ bij de barricades stonden, maakte Valentina als moeder de wc’s schoon van gebouwen die de demonstranten hadden bezet. Ze had genoeg van de corruptie en de zelfverrijking binnen het systeem van Janoekovitsj. „Een natie is geworteld in godsdienst. Hiermee verbinden we ons. Zo ook Oekraïne.”

Maar niet alle kerken hebben een eensgezind standpunt over de toekomst van Oekraïne. De Oekraïens-Orthodoxe Kerk van het patriarchaat van Moskou worstelt met de protesten en over de onafhankelijkheid van Oekraïne. Sommige priesters hebben zich inderdaad aangesloten bij de revolutie, maar hun baas in Moskou, patriarch Kirill, heeft een nauwe relatie met de Russische president Poetin. Kirill wijst geweld af, maar zegt tegelijkertijd dat Oekraïne en Rusland broeders zijn en benadrukt de gezamenlijke geschiedenis.

Kiev vormde de hoofdstad van Roes, de oorsprong van het Russische rijk. ”Kiev Roes”, zoals het oude land wordt genoemd, was veel kleiner dan het Rusland van vandaag. Maar hier liggen de wortels van de Russisch-Orthodoxe Kerk. Prins Vladimir liet zich in 988 tot christen dopen, een gebeurtenis die wordt gezien als het geboorte-uur van de Russische en de Oekraïense identiteit.

In de jaren negentig scheurde niet alleen de Sovjet-Unie, maar ook de kerk. Oekraïne wendde zich af van Moskou en koos voor onafhankelijkheid. De Oekraïens-Orthodoxe Kerk aangevoerd door het patriarchaat Kiev, met Oekraïens als voertaal, splitste zich onder leiding van patriarch Filaret af van de Moskouse Orthodoxe Kerk. Zo streefde Filaret, met goedkeuring van toenmalig president Leonid Kravtsjoek, naar een nieuwe nationale kerk voor een breed Oekraïens publiek.

Er zijn nu dus twee Oekraïens-Orthodoxe Kerken, en de toevoeging ”patriarchaat Moskou” of ”patriarchaat Kiev” tussen haakjes maakt duidelijk welke richting het is. De Oekraïens-Orthodoxe Kerk (patriarchaat Moskou) kan gemakshalve ook Russisch-Orthodoxe Kerk worden genoemd.

Dit is het eerste deel van een tweeluik over de rol van de kerk in de Oekraïense opstand.