Tijdens de presentatie van het Centraal Economisch Plan 2013 van het Centraal Planbureau (CPB) zei directeur Coen Teulings dat „het beeld dat we in Nederland boven onze stand leven grosso modo niet juist is.” (RD 13-3) Het CPB zegt in feite: er is in Nederland weinig aan de hand, de huidige crisis is een gewone crisis zoals vele andere.

Als het adagium geldt dat de eerste stap naar de oplossing van een probleem het erkennen van het probleem zelf is, heeft Nederland nog een lang eind te gaan. Het CPB wil om een of andere reden niet zien dat de huidige crisis juist géén huis-, tuin- en keukencrisis is. En dát kan funest zijn voor de Nederlandse economie de komende jaren.

Op- en neergang is de natuurlijke beweging van een economie. De westerse landen hebben de afgelopen decennia echter de neergangen steeds bestreden met alle monetaire en fiscale middelen die ze hadden. Daardoor hebben zich allerlei onevenwichtigheden en problemen opgehoopt.

Dat ophopen heeft zulke vormen aangenomen dat er sinds 2008 geen houden meer aan is. Rentes van de westerse centrale banken op 0 procent (Amerikaanse Fed, Zwitserse centrale bank of de Japanse centrale bank) of hooguit 0,75 procent (Europese Centrale Bank) en ongekende fiscale stimulering, zeker in de VS, waar het begrotingstekort sinds 2009 elk jaar een nieuw record vestigt, zetten nauwelijks zoden aan de dijk. De eurozone zit ondanks alles in een recessie.

Uit de diepte, duur en bronnen blijkt duidelijk dat de huidige crisis allesbehálve een gewone crisis is. De economische gevolgen alleen al, zoals structureel lagere groei, lijken langdurig te zijn. Daarbovenop zijn er vele niet economische gevolgen die de crisis heeft veroorzaakt, zoals oprukkend populisme en zelfs nationalisme, wrijvingen tussen jong en oud en rijk en arm, geopolitieke spanningen in de wereld en protectionisme. Het zijn symptomen van het afkicken van de westerse economieën, van een langdurig leven boven de stand. Want dat is, ondanks wat het CPB stelt, wel degelijk het geval.

Op macro-economisch niveau is er sprake van boven je stand leven als een regering structureel meer geld uitgeeft dan zij binnenkrijgt. Hetzelfde geldt voor de private sector. Neem Nederland. Sinds 1970 slaagde de overheid erin in slechts zes jaar een begrotingsoverschot te creëren. Dat zorgde ervoor dat de Nederlandse staatsschuld toegenomen is van om en nabij 40 procent van het bbp naar bijna 70 procent tegenwoordig. In dat laatste cijfer zitten nog niet eens de omvangrijke garanties van tientallen miljarden euro’s die de staat afgegeven geeft voor bijvoorbeeld de redding van de euro.

Bij de huishoudens is de situatie nog schrijnender. Uit gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat het besteedbaar inkomen van de Nederlandse huishoudens sinds 1977 per jaar gemiddeld met 1 procent is gestegen. Dezelfde huishoudens hebben sinds 1977 gemiddeld elk jaar 2 procent meer uitgegeven dan een jaar eerder. Dat gat tussen inkomen en veel hogere bestedingen werd jaar in jaar uit opgevuld met leningen.

Het op grote schaal lenen werd in het Westen gestimuleerd door de lage rente van de centrale banken. In Nederland deed de wetgever er nog een schepje bovenop. Tot voor kort was de rente op álle leningen in Nederland fiscaal aftrekbaar. Het gevolg is dat de totale schulden van de Nederlandse overheid, consumenten en bedrijven zijn toegenomen van 205 procent van het bbp in 1980 tot 306 procent in 2010.

Kortom, we hebben in nagenoeg alle westerse landen wel degelijk decennialang boven onze stand geleefd. De bomen konden ogenschijnlijk tot in de hemel groeien. De huidige crisis is te danken aan het feit dat de schuldbomen van het Westen, na decennia van ogenschijnlijke ‘free lunch’, hun limiet bereikt hebben.

Wat het oplossen van deze crisis zo moeilijk en pijnlijk maakt, heeft te maken met het feit dat het geen gewone crisis is. Schulden verder verhogen werkt dan niet omdat door de omvang ervan, opgebouwd gedurende decennia van boven onze stand leven, de groei daalt. Schulden afbouwen heeft hetzelfde effect op de korte termijn. Dit betekent dat er geen pijnloze exit is uit de huidige situatie. Pas als de Nederlandse overheid zich dát realiseert en dat erkent, kan men een route uitstippelen wat te doen om op termijn uit de crisis te komen met zo klein mogelijke schade.

Het CPB realiseert zich dit anno 2013 blijkbaar nog niet of wil het niet erkennen. Dat is gevaarlijk. Het zijn de inschattingen en analyses van het CPB op basis waarvan de regering het geneesmiddel voorschrijft. Een kuur heeft echter alleen kans van slagen als de diagnose juist is. Bij een verkeerde diagnose kan een kuur levensgevaarlijk zijn. De diagnose van het CPB is onjuist en dat kan Nederland duur komen te staan. Het is te hopen dat het besef voor de realiteit snel zal ontstaan.

De auteur is econoom, schrijver van het boek ”Geldmoord” en verbonden aan Oranje Lelie Consultancybureau.