Het winkelend publiek op het Neptunusplein in Kruiskamp vindt het volledig terecht dat de buurt van het lijstje Vogelaarwijken is geschrapt. Volgens Frank (47) ziet Kruiskamp er sinds twee jaar heel wat minder verpauperd uit. Dat komt mede door de nieuwbouw aan de rand van de wijk. Trekkend aan zijn sigaret: „Een paar jaar geleden raakte ik zeven fietsen per jaar kwijt door diefstal. Dat is nu nul, en dat komt door de camera’s die overal zijn opgehangen.”

Kaditha (33) merkt ook duidelijk vooruitgang. „In het ver­leden is er bij mij een paar keer ingebroken, maar de afgelopen zes jaar is dat niet meer voor­gekomen. Ik heb nog nooit zulke goede buren gehad als nu.” Op straat is het volgens haar ook niet onveilig. „Ik heb nog nooit ergens last van gehad.”

Dat dat in het verleden wel eens anders was, bevestigt een wat oudere man die niet met zijn naam in de krant wil. „Ik liet mijn dochter tien jaar geleden niet alleen over straat gaan als ze naar de toneelschool wilde. Regelmatig werden er mensen in elkaar geslagen.”

Lang niet al het winkelend publiek komt uit Kruiskamp zelf. Mevrouw Kuppens (77) woont al dertig jaar in de aangrenzende wijk Liendert. „Ik woon er heerlijk. Ik doe elke dag boodschappen op het Neptunusplein, en ik kom hier graag. Het is een leuk winkelcentrum.” De afgelopen jaren zag ze de opknapbeurt van de buurt van nabij. „Het ziet er een stuk beter uit. Er is een lange rij flats door nieuwbouw vervangen. Zelf heb ik nooit last gehad van de problemen die werden genoemd. Er is hier drugshandel, maar die is er in mijn eigen wijk ook. Waar niet? En ’s nachts loop ik niet buiten.”

„Er is een speeltuin voor kinderen aangelegd en er is nog veel meer verbeterd”, zegt E. N. Zimmerman, ook van buiten de wijk. Met een armzwaai: „Waar die parkeerplaatsen zijn, stonden huizen. Daar kwam de politie dan langs en ook als je niets deed, zeiden ze: „Wat doet u hier? Over een uur moet u weg zijn, anders krijgt u een bekeuring.” Zo ging dat hier. Maar de afgelopen jaren is deze wijk echt aangepakt. Overal nieuwbouw.”

Fikse opknapbeurt

Volgens woordvoerder Petri den Doop van de gemeente Amersfoort is er sinds 2007, het jaar dat toenmalig minister Vogelaar (Wonen, Wijken en Integratie) Kruiskamp aanwees als aandachtswijk, veel veranderd. „De gemeente heeft, samen met de woningbouw­corporaties Alliantie Eemvallei en Portaal, Amersfoort Vernieuwt (AV) opgericht. Dat is een gezamenlijk initiatief dat in nauw overleg met de bewoners en andere partijen uit de wijk de kwaliteit ervan probeert te verbeteren. Zo is een aantal oude flats en panden vervangen door nieuwbouw. Die is ook aantrekkelijk voor mensen met hogere inkomens, waardoor een gevarieerdere bewoners­samenstelling is ontstaan. Daarnaast heeft het winkelcentrum aan het Neptunusplein een fikse opknapbeurt ondergaan.”

Volgens Den Doop zijn ook op sociaal gebied de nodige stappen genomen. „Vanuit het project ”Achter de voordeur” zijn huishoudens bezocht door AV-teams, die samen met de bewoners hebben gekeken of er hulp op financieel, sociaal of zorggebied nodig was. Indien nodig zijn de bewoners op het spoor naar de hulpverlening gezet. Daarnaast is sterk ingezet op de wijkeconomie.” Voor­malige garageboxen zijn bijvoorbeeld omgezet in werkruimten voor starters.

Cijfers liegen niet

Dat de genomen stappen een positieve uitwerking hebben, bewijzen de cijfers in de zogenaamde wijkagenda. Als rapportcijfer geven bewoners van Kruiskamp hun buurt een 6,8. Het rapportcijfer voor de waardering van de eigen woning is in vijf jaar tijd met bijna een punt gestegen: van een 6,7 naar een 7,6. Ter vergelijking: het cijfer waarmee de gemiddelde inwoner van Amersfoort de eigen woning waardeert, is een 7,8.

Andere lichtpunten in de wijkagenda zijn dat het gevoel van onveiligheid onder de buurt­bevolking is gedaald van de helft naar een derde van de bewoners. Het percentage dropouts –voortijdige schoolverlaters– daalde naar het Amersfoortse gemiddelde van 3,3 procent en het aantal werklozen nam af van 9 procent in 2007 tot 4 procent in 2011.

Kritisch

Ondanks alle lof voor Kruiskamp van de bezoekers van het Neptunusplein en de statistieken die een opwaartse trend vertonen, bestaan er grote verschillen tussen diverse delen van de wijk. Nieuwbouw is er aan de Lemairestraat, die grenst aan het Neptunusplein. Twee grote hijskranen op het bouwcomplex van Dura Vermeer zijn al van heinde en verre zichtbaar.

Wat verder de wijk in, richting spoor, ziet de wijk er beduidend minder goed uit. Oudere huizen met krakkemikkige balkons en grote schotelantennes ontsieren het straatbeeld. Het voormalige schoolgebouw met dichtgetimmerde ramen aan de rand van een grasveld in de Banckertstraat maakt ook geen florissante indruk.

Het is dan ook hierop waar critici op de site destadamers­foort.nl hun pijlen richten. Volgens Elly van Westerlaak is het weliswaar juist dat de ergste overlastgevende flats zijn afgebroken en er om de wijk heen „een goudkust van duurdere woningen is gebouwd.” In de oudere gedeelten van de wijk is volgens haar echter nog maar weinig veranderd. „Nog steeds hoge schooluitval, hoge werkloosheid, veel mensen met een bijstandsuitkering. Het aantal inbraken is verdrievoudigd en er worden brandjes gesticht. Ja, het gaat goed met Kruiskamp, maar we zijn er nog lang niet.”

Van Westerlaak krijgt bijval van ene Evert. „Al die statistieken. Ik heb mijn mening niet mogen geven. Nog geen tien minuten nadat Kruiskamp op het NOS Journaal in beeld was, werd op de Banckertstraat een auto klemgereden door de politie. Daarbij werden twee arrestanten afgevoerd.” Cynisch: „Doordat de gemeente het ‘arme’ Kruiskamp niet extra wil belasten, is het parkeren gratis. Gevolg: er is overlast van auto’s uit andere buurten, waar het betaald parkeren is.”

Evert ziet wel een lichtpuntje. „Je kunt ’s avonds laat wel veilig over straat als je een paar straten verderop een plek hebt gevonden voor je auto.”

Toekomst

Betekent het succes van Kruiskamp en het zich terugtrekken van de rijksoverheid dat de wijk af is? „Beslist niet”, aldus gemeentewoordvoerder Den Doop. „Wijken zijn nooit af en we blijven met AV inzetten op de verbetering van de kwaliteit van Kruiskamp.” Dat het de gemeente menens is, blijkt uit de wijkagenda, die stelt dat structurele inzet geboden blijft. „Niet ergens in vliegen en na een jaar weer uit vliegen. Goedlopende projecten moeten structureel gemaakt worden.”

Dat laatste geldt bijvoorbeeld voor ”Meedoen in Kruiskamp”. Dit project, waarbij buurt­bewoners met elkaar activiteiten organiseren, moet blijven bestaan omdat het betrokkenheid op elkaar en de buurt bevordert.

Kruistocht tegen verpaupering

”Cruijscamp”, luidt de oudste vermelding –uit 1469– van de Amersfoortse woonwijk. De opbrengst van dit stuk weidegrond was mogelijk bedoeld om deelname aan een kruistocht naar Palestina te financieren; vandaar de naam. Nu is Kruiskamp het eerste zichtbare resultaat van een andere kruistocht: tegen verloedering en verpaupering van Neder­landse volks­wijken.

Kruiskamp ligt direct ten noorden van de Amersfoortse binnenstad, omsloten door een singel, een spoorbaan en twee doorgaande wegen. Driekwart van de 2300 huizen in de wijk wordt tot de sociale woningbouw gerekend; iets meer dan de helft is hoogbouw. Langs de vrij smalle straten staan veel eenvoudige jarenvijftigflats, maar ook rijen woningen uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw.

De wijk is nog geen eeuw oud. Vroeger behoorde Kruiskamp tot de meent, de weidegrond die de stadsbewoners gezamenlijk gebruikten. Gemeenschappelijke activiteiten vormden ook een speerpunt in de rigoureuze impuls die de als sociaal zwak getypeerde wijk de achterliggende jaren kreeg.

Van de ruim 5000 inwoners was vijf jaar geleden zo’n 45 procent allochtoon, terwijl dat in de gehele stadsbevolking 13 procent was. Van de wijk­bewoners in Kruiskamp is bijna de helft alleenstaand.

Dat minister Vogelaar voor Wonen, Wijken en Integratie nu juist Kruiskamp in maart 2007 op de lijst plaatste van wijken waarvan de situatie snel verbeterd moest worden, verbaasde het stadsbestuur. Pas een etmaal voordat de minister met haar plannen naar buiten kwam, kreeg de gemeente te horen dat de wijk was aangewezen.

Zelf had Amersfoort een andere Vogelaarwijk in gedachten: het aangrenzende Liendert. Dat was de meest problematische buurt, en het gemeentebestuur had al plannen om de situatie in dat woongebied ingrijpend te verbeteren.

Het werd Kruiskamp, en de resultaten waren zodanig dat de wijk nu als eerste van de lijst van aandachtswijken af kan.

Vogelaarwijken

Vogelaarwijken, probleemwijken, aandachtswijken, krachtwijken. Het ontbrak de ruim veertig woonbuurten die in 2007 door minister Vogelaar werden geselecteerd niet aan typeringen.

De kwaliteit van de leefomgeving bleef er sterk achter bij die van andere wijken in dezelfde plaats. Dit kwam door een opeenstapeling van problemen, zoals voortijdig schoolverlaten, hoge (jeugd)werkloosheid en criminaliteit. Niet dat het elders allemaal koek en ei was: minister Winsemius van VROM had ooit een lijst waarop wel 140 wijken stonden waarover hij zich bezorgd maakte.

In deze woongebieden wilde het kabinet-Balkenende IV zich samen met de plaatselijke overheden en instanties inspannen om de situatie te verbeteren.

Plaatsing op de lijst betekende dat er extra geld beschikbaar kwam. Geen wonder dat sommige plaatsen zich tekortgedaan voelden. Zo hadden ’s-Hertogenbosch en Tilburg wel wijken aangemeld, maar beide Brabantse steden kwamen niet op de lijst voor. Volgens critici hadden de Haagse ambtenaren te veel naar de Randstad gekeken.

Vogelaar handhaafde haar lijst echter. Alleen Enschede kreeg een wijziging van haar gedaan. Net als Amersfoort had deze Twentse stad een andere buurt in gedachten als probleemgeval: niet Mekkelholt/Deppenbroek, maar Velve-Lindenhof. Die wijken werden omgewisseld.

Alkmaar: Overdie

Amersfoort: Kruiskamp

Amsterdam: Noord, West, Oost, Westelijke Tuinsteden

Arnhem: Klarendal, het Broek, Presikhaaf, Malburgen

Den Haag: Transvaal, Schilderswijk, Zuidwest, Stationsbuurt/Rivierenbuurt

Deventer: Rivierenwijk

Dordrecht: Wielwijk, Crabbehof

Eindhoven: De Bennekel, Doornakkers, Woensel-West

Enschede: Velve-Lindenhof

Groningen: De Hoogte, Korrewegwijk

Heerlen: Molenberg, Meezenbroek, Schaesbergerveld, Palemig

Leeuwarden: Heechterp-Schieringen

Maastricht: Noordoost

Nijmegen: Hatert

Rotterdam: West, Noord, Bergpolder, Overschie, Zuidelijke Tuinsteden, Oud Zuid, Vreewijk

Schiedam: Nieuwland

Utrecht: Kanaleneiland, Zuilen, Ondiep, Overvecht

Zaanstad: Poelenburg