Booyah, is zijn bijnaam. Asad Abdulaki zijn echte naam. Geboren in 1966 in Somalië, actief als piraat in de Golf van Aden en de Indische Oceaan. Snel rijk worden, was zijn motief, en die wens kwam uit. Een eerste actie leverde hem meteen 300.000 dollar aan losgeld op.

Het is voor journalisten lastig om een man als Booyah te spreken. De eerste drie afspraken mislukken, een vierde slaagt. Ver weg, op een afgelegen strandje, komt de vermomde Booyah met zijn snelle boot aanvaren. De familie-expositie ”Echte piraten” in het Maritiem Museum van Rotterdam laat een tv-interview met hem zien.

Booyah legt uit aan de journalist uit hoe ze te werk gaan: de entering van het schip, het onder schot houden van de bemanning, het afvoeren van het schip, het eisen van losgeld. In Somalië zijn er zo’n dertig piratenopleidingen, zegt Booyah. Nieuwe piraten worden er een jaar lang getraind door ex-mariniers uit het Somalische leger. Hoe werkt een kalasjnikov AK 47 precies?

„Je kunt deze expositie zien als een soort quiz”, zegt Marijke van der Velde, medewerker marketing en communicatie. „We willen bezoekers laten nadenken over goed en kwaad, schurken en helden. Zijn alle piraten vechtersbazen, of niet? Zijn ze allemaal crimineel? Als je de deur met het foute antwoord kiest, word je daarna naar de deur met het goede antwoord geleid. Zo testen de bezoekers hun kennis.”

Het is niet altijd makkelijk een oordeel te vellen over de piraat. Wat te denken van Booyah, die met vele andere Somalische makkers de internationale scheepvaart grote schade toebrengt? Westerse landen, ook Nederland, zetten de marine in om koopvaardijschepen tegen hen te beschermen. Veel Somaliërs zien de piraten als hun helden die het land beschermen tegen buitenlandse vissers die hun visgronden leegvissen.

Voor kinderen heeft het Maritiem Museum een zaklampje met blauw uv-licht geregeld. Daarmee gaan ze op zoek naar geheime boodschappen. Alleen als je met het lampje op de muur schijnt, is de vraag te lezen. „Op dit schilderij gebeuren twee ondeugende dingen. Zie jij wat?” Een vraag bij het schilderij ”De rede op een van de kusten van de Middellandse zee”, van Pieter Vogelaer uit 1674.

Andere verborgen vraag: Kijk eens omhoog. Er hangen zwaarden, een lans, een hakbijl, een dolk, een kromzwaard. Kies het wapen waarmee je het beste kunt vechten. Intussen klinkt uit de geluidsboxen geschreeuw en kanongebulder en het gekletter van zwaarden.

Romantiek

Als nietsontziende schurken worden piraten al in de oudheid op zee gevreesd. In boeken en films ontstaat echter het beeld van een avontuurlijke held die zich van God noch gebod iets aantrekt en die een losbandig, feestelijk leven leidt. Dat maakt het lastig een objectief beeld te vormen. Wat zijn precies de kenmerken van een piraat?

Kun je Piet Hein bijvoorbeeld zo noemen? Vraag het de Spanjaarden. Die zullen waarschijnlijk zeggen dat Heins verovering van de zilvervloot in 1628 de daad van een gemene piraat was. Officieel was Piet Hein echter geen piraat, want hij handelde in opdracht van de West-Indische Compagnie en had kapersbrieven op zak. Zijn buit –177.000 pond zilver en duizend parels– vulde dan ook een groot deel van de schatkist van de Republiek. „In tijden van oorlog zijn er altijd zeelieden geweest die stalen in opdracht van de regering”, aldus de expositietekst. „Zulke zeelieden noemen we geen piraten maar kapers.” Een gravure toont de graftombe van de nationale held in de Oude Kerk in Delft.

Piraten roofden daarentegen op eigen houtje. Als ze werden gepakt, stonden hun vreselijke straffen te wachten. Ze werden voor de haaien gegooid of aan de galg aan de ingang van de haven gehangen. Een duidelijke boodschap: waag het niet op zee te roven, want je ontloopt je verdiende loon niet!

Grote Pier

Ook minder bekende figuren passeren de revue op de expositie. In Nederland wemelde het ooit van de zeerovers. Om allerlei reden kozen ze het ruime sop. Wat doe je als je huis is verwoest en je vrouw en zoon zijn vermoord door de hertog van Saksen? De in Friesland geboren Pier Gerlofs Donia (Grote Pier) stapt in het piratenleven. Als leider van de Zwarte Hoop, een groep van zo’n 600 Friese strijders, brengt hij tussen 1515 en 1518 de Hollandse vloot harde slagen toe. Zijn grootste zeeslag levert 28 schepen op: de 500 bemanningsleden worden zonder pardon overboord gegooid.

Binnenkort wordt het (vermeende) zwaard van Grote Pier in Rotterdam getoond. Een wapen van 2 meter lang waarmee hij, als we de sterke verhalen mogen geloven, de hoofden van meerdere vijanden tegelijk kon afhakken. Het zwaard is in bezit van het Fries Museum en wordt tijdelijk in bruikleen gegeven.

Toch zijn piraten niet altijd vechtjassen. Claes Compaen, geboren in Oostzaan in 1587, zoekt het in list en bedrog. Hij vaart op de handelsvaart op Guinee. Na het aflopen van het Twaalfjarig Bestand in 1621 vaart hij enige tijd als kaper in opdracht van de regering. Claes Compaen is echter ontevreden en besluit voor zichzelf te beginnen. Door een Nederlands schip te overvallen overtreedt hij de wet. Conservator Wouter Heijveld zegt hierover: „Met deze actie wordt Compaen officieel als piraat bestempeld. Hij zwerft vier jaar lang over de wereldzeeën en maakt al snel naam. Niet vanwege zijn gewelddadigheid, maar door zijn listige en succesvolle acties. Zo nodigt hij tegenstanders uit voor een overdadige maaltijd aan boord en laat hen vervolgens niet eerder van boord dan nadat ze de gewenste buit hebben betaald.”

Booyah, Piet Hein, Grote Pier, Claes Compaen – het Rotterdamse Maritiem Museum zet ze naast populaire clichéfiguren als kapitein Haak, Long John Silver en Jack Sparrow. Zo ontstaat er een genuanceerder beeld van oude en nieuwe zeerovers.

De expositie ”Echte piraten” is te zien tot en met eind maart 2013 in het Maritiem Museum in Rotterdam.

www.maritiemmuseum.nl

439 meldingen in een jaar

Wereldwijd vinden de meeste aanvallen van piraten in Afrika plaats. Het International Maritime Bureau (IMB) houdt de cijfers bij: van de 439 meldingen in 2011 vonden er 275 plaats rond de oostkust van Somalië en in de Golf van Guinee, aan de westkust. De aanvallen laten een lichte daling zien: in 2010 stond de teller nog op 445. Er werden 802 bemanningsleden in gijzeling genomen, van wie er 8 de dood vonden. Er werden 45 schepen succesvol gekaapt. Bij 176 schepen wisten de piraten het schip te enteren. Verder werden 113 schepen beschoten en waren er 105 gerapporteerde pogingen tot kaping. Grootste bedreiging blijven de Somalische piraten, verantwoordelijk voor 54 procent van de aanslagen.

Zwartbaard, schrik van de zee

Zijn echte naam is Edward Tech en hij komt rond 1680 in Bristol ter wereld. Zijn bijnaam: Zwartbaard, vanwege zijn lange, gevlochten baard, waarin hij lintjes knoopt. Volgens een overzichtswerk van „the most notorious pyrates” (de beruchtste piraten) uit 1724, geschreven door Captain Johnson, hangt hij tijdens gevechten brandende lonten in zijn baard om er afschrikwekkend uit te zien. Het boek verweeft echter feit en fictie. Vaststaat dat Zwartbaard een van de beruchtste figuren uit de piraterij is, een plaag voor het Britse bewind in Amerika. Zijn uitvalsbasis is het eiland Nassau in de Caraïbische Zee, van waaruit hij koopvaardijschepen aanvalt. Zijn brutaalste waagstuk is de blokkade van Charleston in South Carolina in mei 1718.

Treasure Island

Er zijn veel spannende piratenverhalen verschenen. Geen van die hebben zo de beeldvorming bepaald als ”Treasure Island” (Schateiland), gepubliceerd in 1883. Het verhaal van de Schotse auteur Robert Louis Stevenson werd aanvankelijk in delen gepubliceerd in het blad Young Folks, eerst onder de titel ”The Sea Cook”, later als ”Treasure Island”. Piraat Long John Silver wordt in het boek omschreven als een hardwerkende zeeman. Als het om goud of juwelen gaat kan hij erg wreed zijn. Hij heeft een papegaai op zijn schouder en mist een van zijn benen. Een kaart met mysterieuze aanwijzingen leidt naar een onbekende plek, waar de schat begraven is. Het boek werd diverse keren verfilmd.