Hij is gedragswetenschapper, onderzoeker, trainer, spreker, schrijver. Dr. Ben Tiggelaar in Soest wordt, mede vanwege zijn succesvolle boek ”Dromen, durven, doen”, betiteld als managementgoeroe. Een geuzennaam? „Ach, iemand zei ooit: Ze noemen je zo omdat ze het woord charlatan te lastig vinden.”

Z’n nieuwste boek heet veelbelovend: ”Dit wordt jouw jaar!” De ondertitel is niet minder prestigieus: ”12 krachtige lessen in persoonlijke verandering”. Tiggelaar durft. Hij lacht verlegen. „Ik spreek en schrijf geregeld over onderwerpen die zijdelings met goede voornemens te maken hebben, maar wilde er een keer een boek aan wijden.”

Wat is uw goede voornemen voor 2012?

„Dit jaar wordt voor ons als gezin het jaar van het leren. We brengen een deel van het jaar in het buitenland door: m’n vrouw, vier dochters en ik. Ik wil daar nieuwe ideeën opdoen in mijn vakgebied, onder andere door collega’s te interviewen. Ik houd van uitdagingen, wil mijn horizon verbreden. En persoonlijk, als vader: ik wil dit jaar meer tijd met m’n kinderen doorbrengen.”

Waarom hebben mensen zo’n onbedwingbare behoefte aan goede voornemens?

„De mens kan als enige levende wezen nadenken over zichzelf, reflecteren. Hij heeft een voortdurende behoefte zich te verbeteren, te bescháven. Waar goede voornemens aan het begin van het jaar precies vandaan komen, weten we niet, maar de oude Romeinen deden er al aan.”

Waarom lukt het vaak niet goede voornemens vol te houden?

„Omdat we te weinig weten over ons gedrag. Dat is het korte antwoord. Het lange antwoord? Het is een populaire misvatting dat je je gedrag kunt veranderen alleen door middel van je wil. Het leeuwendeel van ons gedrag is namelijk niet anders dan reageren op omstandigheden. En we doen dat meestal ook nog onbewust, op de automatische piloot. Het probleem is dat we met deze wetenschap geen rekening houden. We verwachten te veel van wilskracht en doorzettingsvermogen. Maar: wilskracht is een dun begrip en doorzettingsvermogen is een vaag etiket voor een verzameling technieken om je doel te bereiken. Echte gedragsverandering begint met het je bewust worden van de omstandigheden. Een eenvoudig voorbeeld. Iemand begint elke dag gestrest. Als hij dat wil veranderen, zal hij eerst de oorzaak helder moeten hebben. Bijvoorbeeld: hij komt te laat uit bed. De oplossing is vervolgens simpel: zet de wekker een kwartier eerder.”

Wat zijn belangrijke voorwaarden om goede voornemens daadwerkelijk uit te voeren?

„De sleutel van veel gedragsveranderingen is het veranderen van de omstandigheden waardoor dat gedrag wordt veroorzaakt. Daarnaast: formuleer de gedragsverandering nauwkeurig. Iemand kan als goed voornemen hebben dat hij meer wil bewegen. Grote kans dat het mislukt. Het is te algemeen. Maak het concreet. Bijvoorbeeld door met jezelf af te spreken: ik parkeer de auto een kilometer van m’n werk zodat ik elke dag minstens 2 kilometer loop. En verder: denk niet in te grote, te ambitieuze doelen. Zet kleine stapjes om je gedrag te veranderen.”

Hoe voorkom je terugval?

„Terugval is niet te voorkomen. Niemand houdt het vol foutloos te leven. Gek genoeg doen we als volwassenen vaak wel alsof dat zou kunnen. Veel gedrag hebben we ons al jaren geleden eigen gemaakt. Dat leer je niet in één dag af. Het is daarom belangrijk dat je terugval in je oude gedrag niet ziet als een persoonlijke afgang, maar als een leermoment. Een van mijn collega’s noemt dat „de kunst van het falen.” Gedragsverandering is een proces waarbij je jezelf onderweg moet corrigeren en bijsturen. Vraag een familielid of vriend, iemand die je sterke en zwakke punten goed kent, om je te helpen. Je dierbaren kennen jouw gedrag vaak beter dan jijzelf. Als mensen een persoonlijkheidstest moeten invullen over iemand die dicht bij hen staat, blijkt het beeld dat ze van die persoon hebben vaak angstig nauwkeurig te zijn.”

Maar als je toch wilt proberen terugval te voorkomen?

„Stoppen met roken is prima, maar wat doe je als de stress toeslaat en je gewend bent naar een sigaret te grijpen? Je moet dus van tevoren nadenken over een alternatief. We zijn daar vaak naïef in. Net als in onze verwachtingen van het resultaat. Iemand wil afvallen, volgt twee weken een dieet en denkt daarmee een jaar slank te zijn. Dat soort dingen: daar trappen wij als mensen makkelijk in. Overigens gebruik ik die naïviteit zelf bewust bij mijn seminar ”MBA in één dag” voor zakenlui. Elke manager snapt dat zoiets nooit kan, maar met deze humoristische titel heeft dit seminar wel grote aantrekkingskracht.”

Is gewenst gedrag een kunstje dat je kunt leren?

„Veel dingen die we doen, zijn een kunstje dat we ons door oefening hebben eigen gemaakt: autorijden, telefoneren, de tafels van vermenigvuldiging, zelfs roken. Ons gedrag is een aaneenrijging van kunstjes, maar sommige hebben negatieve neveneffecten. Neem schreeuwen om een conflict te beëindigen; als je dat vaak doet, erodeert de relatie. Het is belangrijk de juiste kunstjes te leren. Dat krijgt overigens steeds meer aandacht: in het bedrijfsleven, in het onderwijs, overal. Jezelf managen is een hot item. De behoefte aan boeken, cursussen en seminars groeit elk jaar. De zelfhulpindustrie draait op volle toeren.”

U bent christen. Is dat allemaal wel zo Bijbels, dat managen van jezelf?

„Geluk is niet maakbaar, maar met je gedrag kun je wel invloed hebben op je geluksbeleving. Mensen die geregeld de dingen op een rijtje zetten waar ze dankbaar voor zijn, voelen zich gelukkiger. In ieder geval geldt dat geluk meer draait om wat je doet dan om wat je bezit. Terug naar het voorbeeld van die persoon die de dag gestrest begint omdat hij te laat uit z’n bed komt. De oplossing is de wekker een kwartier eerder zetten. Dat moet je vervolgens wel doen! De Bijbel zelf is in dit opzicht redelijk dubbel. Bij alles wat wij doen, geldt Deo volente. Tegelijk is het boek Spreuken vol van plannen maken.”

Worden mensen die bewust aan succesvol gedrag werken niet onuitstaanbaar?

„Soms wel. Ze kunnen nogal betweterig zijn.”

Hoe gaat u daar zelf mee om?

„Ik ben de zoon van een Groningse postbode. M’n moeder was huisvrouw. Naast je schoenen lopen is het domste wat je kunt doen, is mij thuis bijgebracht. Ik heb er geen behoefte aan om 24 uur per dag de gedragswetenschapper uit te hangen. Ik kan gewoon op een verjaardag gezellig meepraten. Soms word ik wel geprikkeld. Dan zeggen mensen tegen me: Mijn goede voornemen is dat ik geen goede voornemens heb. Dat klinkt dapper, maar is eigenlijk een uiting van pijn. Zulke mensen hebben de moed opgegeven, hebben gecapituleerd.”

Nog één goed voornemen van uzelf?

„Ik vertel graag m’n verhaal, maar moet me minder snel uit de tent laten lokken.”

„Lezer van zelfhulpboeken geen zielig type”

Dr. Ben Tiggelaar (1969) maakte afgelopen jaren naam als managementgoeroe met zijn boek ”Dromen, durven, doen”. Er werden inmiddels meer dan 200.000 exemplaren verkocht. Ook verschenen er vertalingen in het Duits, Engels en Arabisch.

Tiggelaars nieuwste boek, ”Dit wordt jouw jaar!”, is zaterdag inzet van een publieksseminar in het Beatrixtheater in Utrecht. Een dergelijke bijeenkomst hield hij in januari 2011 voor het eerst. Er kwamen ruim 1500 mensen op af. Het seminar is niet alleen bedoeld voor managers, maar voor iedereen „die effectief leiding wil geven aan zijn eigen leven.” Deelname kost 60 euro. Die prijs is inclusief een exemplaar van ”Dit wordt jouw jaar!”

In het boek biedt Tiggelaar „twaalf krachtige lessen in persoonlijke verandering.” Een aantal van zijn statements:

„Niet wat we hebben, maar wat we doen maakt ons gelukkig.”

„Weten waar je in gelooft is essentieel om plannen te maken voor het komende jaar.”

„Werken vanuit je sterke punten is vele malen motiverender en effectiever dan het repareren van je zwakke punten.”

„We zijn sociale wezens. Wie echter iedereen te vriend wil houden, komt nergens toe.”

„We onderschatten doorgaans het risico van terugvallen in oud gedrag.”

„Veranderen is een leerproces.”

„Er wordt een steeds groter beroep gedaan op ons vermogen tot zelfleiderschap.”

Na het schrijven van de bestseller ”Dromen, durven, doen”, zes jaar geleden, richtte Tiggelaar zich op zijn promotieonderzoek. Dat ging over gedragsveranderingen in werksituaties. Daarna vond hij het weer tijd worden voor „een boek voor een breed publiek.” „Ik ben dol op mensen die de moed hebben nieuwe dingen op te pakken in hun leven.”

Zijn nieuwe boek bevat een hoog zelfhulpgehalte, maar Tiggelaar vindt dat geen bezwaar. Uit sociologisch onderzoek blijkt volgens hem dat lezers van zelfhulpboeken geen zielige, zoekende types zijn, maar mensen „die al enige handigheid hebben in zelfsturing en dit graag willen uitbreiden.”

Op de website intermedair.nl, die vooral door hoger opgeleiden wordt bezocht, worden volgens Tiggelaar juist de zelfhulpachtige artikelen het best gelezen.

Het gelijknamige tijdschrift typeert het werk van Tiggelaar als „Amerikaanse show, Nederlandse gewoonheid en wetenschappelijke inhoudelijkheid, maar dan zó verwoord dat iedereen de strekking snapt.” Tiggelaar zegt over zijn eigen inzichten dat ze niet erg ingewikkeld zijn. „Maar als je die eenvoudige inzichten echt gaat toepassen in je leven, kan dat een heel grote impact hebben.”

Tiggelaar is getrouwd met Ingrid. Het echtpaar heeft vier dochters: Maria, Isabelle, Emma en Bernice. Het gezin is lid van de hervormde Adventkerk in Amersfoort, een gemeente van Gereformeerde Bondssignatuur.