In de tien jaar dat hij bij De Vluchtheuvel werkt, hoorde Verbruggen veel aangrijpende verhalen. „In ongeveer een derde van de hulpvragen gaat het om huwelijksproblemen. Regelmatig speelt overspel daarbij een rol. We hebben er jaarlijks tientallen keren mee te maken”, zegt de maatschappelijk werker en regiomanager van de hulpverlenings­organisatie, uitgaande van de Gereformeerde Gemeenten, in zijn kantoor in Woerden.

Wanneer spreekt u van overspel?

„Bijbels gezien gaat het om geslachtsgemeenschap buiten het huwelijk. Daarmee zeg ik niet dat bijvoorbeeld zoenen met een ander niet erg is. Dat valt onder het begrip onreinheid waarover de Bijbel spreekt. Die zonde is eveneens erg en levert in een huwelijk niet minder schade op dan overspel. In beide gevallen is er sprake van een enorme vertrouwensbreuk. Iemand heeft iets buiten de deur gehaald wat hij binnen het huwelijk had moeten houden.”

Het aantal hulpvragen na overspel neemt toe. Hoe verklaart u dat?

„Het is een problematiek van alle tijden. Onder de oudtestamentische zonden nam hoererij, overspel, al een belangrijke plaats in. In onze tijd speelt mee dat de notie van trouw in een huwelijk op de achtergrond is geraakt. Er is sprake van een sterke ikgerichtheid: ík moet het in m’n huwelijk naar m’n zin hebben; als dat niet het geval is, ga ik ergens anders kijken. Ook de seksualisering van de samenleving speelt een rol, waarbij een sterk beroep wordt gedaan op erotische verlangens. Dat leidt soms tot het bekijken van pornografie, wat een opmaat kan zijn voor overspel.”

Wat ziet u als de belangrijkste oorzaak van overspel?

„Het gaat niet in de eerste plaats om de behoefte aan seksueel contact met een ander. Ik vind het opvallend dat uit recent onderzoek onder onze cliënten blijkt dat overspel vooral voortkomt uit een gemis aan emotionele verbondenheid binnen het huwelijk. Een man of vrouw die zich door zijn eigen partner te weinig gerespecteerd, gewaardeerd en geliefd voelt, is vatbaar voor overspel.

Ik gebruik wel eens het beeld van een liefdesbankrekening. Daarop hebben bijschrijvingen plaats: een aangenaam gesprek, een fijne vakantie, goede seksualiteit. Er zijn ook afschrijvingen, bijvoorbeeld een nare woorden­wisseling of het gevoel eenzaam of in de steek gelaten te zijn. Je moet oppassen dat je niet rood komt te staan, want dan ontstaat er een voedingsbodem voor overspel.”

Wat raakt u het meest in gesprekken met echtparen bij wie een derde in het spel is geweest?

„De ontreddering die ik bij béíden zie. Er is iets gebeurd wat ze nooit hadden verwacht toen ze aan hun huwelijk begonnen. Een vrouw is er helemaal kapot van als blijkt dat haar man een jaar lang regelmatig met een ander in bed heeft gelegen. Degene die overspel heeft gepleegd, schaamt zich vaak diep, is zichzelf enorm tegengevallen.

De Heere geeft ons met het huwe­lijk een geweldig geschenk, een bloem uit het paradijs. Als daar een kruis doorheen gaat, is de schade enorm. Bij overspel is een wond geslagen die moet genezen, maar in sommige gevallen altijd blijft schrijnen.”

Kunt u man en vrouw gelijkwaardig benaderen of ligt uw sympathie vooral bij het ‘slachtoffer’?

„In eerste instantie roept natuurlijk degene die door het overspel onrecht is aangedaan veel mededogen op. Hij –of zij– moet alle ruimte krijgen zijn verhaal te vertellen. Vervolgens luister ik ook naar de ander. Als ik iemand door de grond zie zakken van schaamte, roept dat eveneens mede­dogen op. Zonde is zonde. Dat wordt hier helder benoemd. Maar als hulpverlener moet je ook naast degene gaan staan die de zonde heeft gepleegd. Anders kun je dit werk niet doen.”

Hoe ziet de behandeling eruit?

„Zeker wanneer het overspel recent heeft plaatsgehad, ligt eerst het accent op ‘wondverzorging’: er voor mensen zijn, orde creëren in de chaos. Vervolgens gaan we op zoek naar factoren die het overspel in de hand hebben gewerkt. Hoe heeft deze situatie, misschien sluipenderwijs, kunnen ontstaan? Is het mogelijk de emotionele verwijdering te overbruggen, de relatie en de onderlinge commu­nicatie te verbeteren?”

Wat is nodig voor herstel van de relatie?

„Beiden moeten bereid zijn daaraan te werken. Het begint met volstrekte openheid over wat er is gebeurd. Die is nodig om uit­eindelijk –daar kan een lange tijd overheen gaan– tot vergeving te kunnen komen. Vergeving is beslist geen doekje voor het bloeden. De Heere wil dat zonde en schuld worden beleden en dat er zó ruimte komt voor vergeving. Indien het de ander lééd is, vergeef hem dan, lezen we in Lukas 17. Dat is een proces.

Vergeving betekent niet dat datgene wat er is gebeurd weg is, maar de een rekent het de ander niet meer toe. Het staat niet meer tussen man en vrouw in, ze kunnen elkaar weer recht in de ogen kijken.

Ik weet van een echtpaar van wie de man in het bijzijn van de predikant en een ouderling opnieuw de trouwbelofte aflegde. Dat was een ontroerend moment, waar veel kracht van uitging.”

Bijbels gezien is scheiden na overspel toegestaan. Welke rol speelt dat in de hulpverlening?

„Echtscheiding is in zo’n situatie geoorloofd, maar hóéft niet. Bijbels gezien is het legitiem als iemand zegt: Mijn huwelijk is gebroken –want dat gebeurt er bij overspel–, ik kan niet verder. Maar als beiden willen werken aan herstel is het dankzij de genade van God in veel gevallen mogelijk de breuk te helen.

Ik heb veel bewondering en respect voor degenen die toch samen verder willen. Daar is moed voor nodig. Het vraagt ook om concrete keuzes. Als je bijvoorbeeld een relatie hebt gehad met iemand op het werk, ben je dan bereid een andere baan te zoeken?”

Wat is de beste preventie?

„Investeer in je huwelijk, werk aan emotionele verbondenheid, zorg dat het saldo op je liefdes­rekening toeneemt.

Het beeld dat onze predikant gebruikte toen wij gingen trouwen, is me altijd bijgebleven. 
Als je hout in de openhaard doet, verwarmt het de hele kamer, maar na een paar uur neemt de warmte af. Het is nodig steeds weer hout in het vuur te doen, erin te blazen. Dan blijft het vlammend.”

www.stichtingdevluchtheuvel.nl

Christelijke hulpverlening na overspel onderzocht

Hulpverlening na overspel vraagt om maatwerk. Het verdient aanbeveling hiervoor een ervaren hulp­verlener in te zetten. Behalve van gesprekstherapie zou deze gebruik kunnen maken van creatieve methoden, bijvoorbeeld door de echtelieden een brief aan elkaar te laten schrijven. Dat zijn enkele uitkomsten van het onderzoek ”Hulpverlening na overspel. Een kritische reflectie”, uitgevoerd door Albert Bronkhorst en Wim van de Voorde. Met hun scriptie rondden de twee hulpverleners, werkzaam bij respectievelijk Stichting De Vluchtheuvel en Stichting Ontmoeting, recent hun opleiding maatschappelijk werk en dienstverlening aan de Christelijke Hogeschool Ede af.

Het onderzoek had plaats in opdracht van De Vluchtheuvel, organisatie voor psychosociale hulpverlening uitgaande van de Gereformeerde Gemeenten. De studenten deden een literatuurstudie en onderzochten vijftien dossiers van De Vluchtheuvel waarin overspel de aanleiding voor een hulpvraag vormde. Ook interviewden ze vier maatschappelijk werkers en hielden ze een enquête onder ex-cliënten. Die werd ingevuld door elf personen met uiteen­lopende kerkelijke achtergronden. Opvallend is dat de onderzoekers signaleren dat er bij hen „weinig kennis is van wat de Bijbel zegt over het huwelijk.”

Als belangrijkste reden voor het werken aan herstel van hun relatie geven hulpvragers –de meesten zijn tussen de 30 en de 50 jaar oud– aan dat ze nog steeds van elkaar houden. Ook de kinderen zijn een belangrijke factor om het huwelijk in stand te willen houden. Als derde wordt de trouwbelofte genoemd en het feit dat het niet Gods wil is een huwelijk te verbreken.

Het tijdelijk uit elkaar gaan om rust te creëren, is voor de hulpvragers geen optie. „Het zal alleen nog maar meer verwijdering geven”, zo is de gedachte.

De deelnemers aan de enquête zijn tevreden over het hulpverleningstraject. Wel misten ze een hulplijn voor crisissituaties, mede ter overbrugging van de periode tussen de aanmelding en de eerste gesprekken. Ook werd aandacht gevraagd voor een creatievere aanpak tijdens het behandeltraject, zoals het samen maken van een collage. Er blijkt bovendien behoefte te zijn aan een preventieplan voor als de behandeling is afgesloten.

De enquête gaat ook in op ervaringen met pastorale zorg rond overspel. De onderzoekers concluderen dat „het pastoraat meer zou kunnen betekenen op het gebied van ondersteuning dan nu gebeurt.” Er is bovendien „duidelijk behoefte” aan meer begeleiding en toerusting vanuit de kerk bij het begin van een huwelijk. Voor pastoraat rond buitenechtelijke relaties zou De Vluchtheuvel ambtsdragers door middel van een brochure handvatten kunnen bieden.

De Vluchtheuvel belegt komend najaar voor zijn medewerkers een studiedag over hulpverlening na overspel. Daarbij komen onder meer de aanbe­velingen uit het onderzoek aan de orde, aldus woord­voerder Erik-Jan Verbruggen.

Leestips

• ”Een tweede kans. Herstel van een relatie na overspel”, G. Shriver;

• ”Waar liefde woont”, ds. G. J. van Aalst;

• ”De vijf talen van de liefde”, Gary Chapman;

• ”Vonk of vuur. Als je verliefd bent…”, drs. Alie Hoek-van Kooten;

• ”Wat wil hij, wat wil zij”, W. F. Harley;

• ”Méér dan liefde. Samen bouwen aan je huwelijk, J. H. Mauritz en 
E. J. Verbruggen (red.).

Samenstelling: Erik-Jan Verbruggen