Na enkele verkiezingsnederlagen trad hij dit jaar af als fractievoorzitter. Hij miste het charisma dat een partijleider nodig heeft. Dittrich volgde hem op. Vervolgens ging het kamervoorzitterschap aan hem voorbij. Voor De Graaf was hooguit nog een post buiten de politiek weggelegd, dacht iedereen.

De onverwachte wending in de formatie deed zijn kansen keren. Hij zal Nederlands eerste minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Deregulering worden. Deze post, die wordt ondergebracht op het ministerie van Binnenlandse Zaken, is bedoeld om de kroonjuwelen van de democraten vorm te geven in de bestuurlijke praktijk. De beperkte invoering van het districtenstelsel is zijn belangrijkste taak. Veder is de ontbureaucratisering aan hem toevertrouwd. Ook zal De Graaf zijn opwachting maken als vice-premier.

Daar zal De Graaf de afgelopen maanden zelfs in zijn stoutste dromen niet aan hebben gedacht. Onder leiding van de nieuwe leider Dittrich leek D66 voorbestemd tot een bescheiden rol in de oppositie. CDA en PvdA waren immers de aangewezen partijen om een regering te vormen.

CDA en VVD zien De Graaf graag komen als minister. De D66’er staat als deskundig, sympathiek en genuanceerd te boek. Dat wil niet zeggen dat hij bij voorbaat in zijn missie zal slagen. Vernieuwing van het binnenlands bestuur is een uiterst lastige opgave, waarbij de weerstand groot zal zijn. Ook het politieke draagvlak is vrij beperkt. Als zijn partij niet had meegedaan, zou het geen urgente kwestie zijn geweest.

De Graaf studeerde rechten in Nijmegen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken is vertrouwd terrein voor hem. Hij begon er als ambtenaar en eindigde als plaatsvervangend directeur politiebeleid. Hij is de jongste uit een rooms-katholiek gezin van zes kinderen. Zijn vader was burgemeester, eerst in Lisse, later in Nijmegen. De Graaf senior zat vijftien jaar in de Tweede Kamer voor de KVP, een van de drie partijen die in het CDA zijn opgegaan.

Thom de Graaf, die in 1994 in de Tweede Kamer kwam, was op 15 mei vorig jaar voor de eerste keer lijsttrekker van D66. Daarvoor kreeg hij bekendheid als vice-voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie-Van Traa. Die stelde de uit de hand gelopen opsporingsmethoden bij politie en justitie aan de kaak.