Ademhalen gaat vanzelf. Of we dat diep of oppervlakkig doen, rustig of juist snel; daar letten we meestal niet op. Of je moet astmapatiënt zijn. Dan weet je maar al te goed wat het is om onvoldoende lucht te krijgen en te happen naar adem.

De meeste mensen met astma gebruiken een of meerdere keren per dag een pufje om een aanval van benauwdheid te voorkomen. Is de aandoening daarmee niet onder controle, dan krijgen ze ook ontstekingsremmers.

De medische wereld kan astma niet genezen. De medicijnen die patiënten inhaleren of slikken, zijn een vorm van symptoombestrijding. De oorzaak wordt niet verholpen, want die is niet bekend.

De Oekraïens-Russische arts Konstantin Buteyko kwam, op basis van het ademhalingsonderzoek dat hij halverwege de vorige eeuw deed tot de conclusie dat astma het gevolg is van wat hij noemt chronische hyperventilatie: te veel en te diep ademen.

In zijn optiek is niet een tekort aan zuurstof het probleem, maar een tekort aan kooldioxide doordat dit te veel wordt uitgeademd. „We zijn allemaal opgevoed met het idee dat diep ademhalen gezond is en dat we alleen afvalstoffen uitademen”, aldus de Wageningse Buteykotherapeut Dick Kuiper, oprichter van het Buteyko Instituut Nederland, dat dit jaar zijn tweede lustrum viert.

Kooldioxide (CO2) ontstaat bij de energieverbranding in spieren, in organen en in de hersenen. Rode bloedcellen, die zuurstof (O2) in het lichaam afgeven, nemen CO2 op en vervoeren dit naar de longen, waar de uitwisseling omgekeerd plaatsheeft: zuurstof wordt opgenomen en kooldioxide wordt afgegeven en uitgeademd.

Toch blijkt het lichaam om goed te functioneren niet alleen zuurstof, maar ook voldoende kooldioxide nodig te hebben. Dat ontdekte de Deense fysioloog Christian Bohr al in 1904. In wat nu het Bohreffect heet, beschreef hij dat zuurstof pas in de weefsels wordt afgegeven wanneer de concentratie kooldioxide in het bloed voldoende hoog is.

Kuiper vergelijkt de relatie tussen O2 en CO2 met een stoomtrein. Deze gebruikt weliswaar kolen als brandstof –zoals het lichaam zuurstof gebruikt– maar de trein gaat pas rijden wanneer de stoom (kooldioxide) in de ketel voldoende druk op heeft gebouwd. „Laat je er te veel van wegstromen, dan staat de trein stil. Zo houdt CO2 ook de boel op gang.”

Iedereen die wel eens een luchtbed heeft opgeblazen, weet dat je na een paar minuten diep in- en uitademen duizelig wordt. „Je ademt dan te veel kooldioxide uit en als gevolg daarvan krijgen de hersenen te weinig zuurstof.”

Het idee dat veel en diep ademen slecht is, klinkt velen in eerste instantie vreemd in de oren, weet Kuiper. In de optiek van de Russische arts is dit echter de oorzaak van astma en tal van andere klachten, zoals vermoeidheid, hooikoorts en hoge bloeddruk. „Alle astmapatiënten ademen te veel”, stelt Kuiper. Verschillende wetenschappelijke onderzoeken bevestigen dit: artsen meten soms een ademhalingsvolume van 10 tot 15 liter per minuut, waar iemand maar 4 tot 6 liter nodig heeft.

Buteyko’s visie heeft grote gevolgen voor de behandeling van luchtwegaandoeningen. Wanneer je er namelijk van uitgaat dat astmapatiënten niet te weinig, maar te veel lucht krijgen, is de vernauwing van de luchtwegen tijdens een astma-aanval en de slijmproppen die de ademhaling bemoeilijken niet zozeer een probleem, maar eerder een beschermingsmechanisme van het lichaam. Een poging om meer CO2 vast te houden en het lichaam zo beter van zuurstof te kunnen voorzien.

Luchtwegverwijders werken volgens deze theorie dan ook averechts. Ze laten iemand weliswaar makkelijker ademen, maar leggen tegelijkertijd de basis voor een volgende aanval, omdat er zo nog meer kooldioxide uit de longen verdwijnt.

De ademhalingsmethode die de Russische arts ontwikkelde, heeft dan ook als doel de zuurstofafgifte in het lichaam te verbeteren door meer CO2 vast te houden. Een basisprincipe is dat iemand met zijn mond dicht moet ademen, ook tijdens wandelen of fietsen. Verder leren patiënten rustiger en minder diep te ademen, onhoorbaar.

Omdat ademen zo ongemerkt gaat, kost het tijd en moeite om dit te veranderen. „Het is als een mammoettanker die je van koers wilt laten veranderen”, aldus Kuiper. Iemand die aan de Buteykocursus begint, moet een uur per dag vrijmaken voor de oefeningen – vier keer een kwartier of twee keer een halfuur. En dat minstens twee maanden lang. Maar de invloed van de oefeningen reikt verder. „Iemand moet leren de hele dag op de ademhaling te letten.”

Vaak worden de inspanningen van astmapatiënten beloond, is de ervaring van Kuiper en van andere Buteykotherapeuten. „In 90 tot 95 procent van de gevallen zijn mensen tevreden. Velen ervaren een duidelijke vermindering van de luchtwegklachten en verbetering van hun conditie.”

Wel waarschuwt hij dat mensen nooit op eigen houtje hun medicatie mogen aanpassen. „Ik ben geen arts. Als iemand na de therapie minder benauwd is, moet hij of zij met de specialist bespreken of het gebruik van luchtwegverwijders en ontstekingsremmers kan worden verlaagd of gestaakt.”

www.buteyko-instituut.nl

Weer energie om te klussen

Everdina Eilander (53), Amsterdam, heeft sinds haar kinderjaren luchtwegklachten:

„Met de Buteykomethode kwam ik online in aanraking, via een link op een Australische website. Ik werd er meteen door gegrepen. Al googelend kwam ik terecht bij het Nederlandse Buteyko Instituut. Dat was op 3 mei, en ik kon nog meedoen met de cursusgroep van 15 en 22 mei. Daar had ik mazzel mee.

Van het ziekenfonds kreeg ik te horen dat de therapie niet erkend is en dat ik de cursus van 300 euro zelf moest betalen. Ik heb het maar beschouwd als mijn verjaardagscadeautje.”

Gebruikt u astmamedicijnen?

„Jarenlang inhaleerde ik tweemaal daags de ontstekingsremmer Beclometason in een lage dosering (100 microgram). Daarnaast gebruikte ik bij acute benauwdheid Ventolin. Sinds de cursus heb ik de luchtwegverwijder niet meer nodig gehad. Beclometason kon ik in overleg met mijn arts afbouwen naar één keer per dag. Daar ben ik blij mee, maar ik wil er helemaal van af.”

Wat zijn uw ervaringen met Buteyko?

„Ik heb nu eindelijk het idee dat ik begrijp wat ik fout doe als astmatisch persoon. Niemand heeft mij ooit verteld dat ik chronisch hyperventileerde. Ik bleek voor vier mensen tegelijk te ademen.

De oefeningen die ik in het begin kreeg, doe ik nog steeds. Eerst zes tot negen per dag. Nu tijdelijk tweemaal daags omdat ik aan het klussen ben. Daar heb ik weer energie voor. Aan het begin van de cursus was mijn controlepauze (zie kader) ’s ochtends slechts tien seconden. Nu zit ik boven de dertig.”

Kunt u het anderen aanraden?

„Ja, ik raad het iedereen aan. Ook mijn huisarts is inmiddels enthousiast over wat ik doe en wil zich verdiepen in de methode.

Ik vind het onbegrijpelijk dat het Buteyko Instituut Nederland tien jaar bestaat en dat er in die tijd nog geen groot onderzoek is geweest naar de effectiviteit van de methode bij astmapatiënten. Ik vermoed dat het niet wordt opgepakt door de lobby van de farmaceutische industrie bij partijen die wetenschappelijk onderzoek financieren.

De maatschappij zou gigantisch op ziektekosten kunnen besparen als minder astmapatiënten ontstekingsremmers en luchtwegverwijders nodig zouden hebben, want het zijn dure medicijnen. Voor patiënten betekent het bovendien gezondheidswinst.”

Eenvoudige zelftest

De controlepauze (CP) is een eenvoudige test waarmee Buteykocursisten bepalen hoeveel ze ademen. Benodigdheden: secondewijzer of stopwatch.

Ga rechtop op een stoel zitten en adem een minuut lang ontspannen door de neus.

Houd de adem in na een normale uitademing. Start de stopwatch.

Knijp de neus dicht om ongemerkt ademen te voorkomen.

Laat de neus los zodra u de eerste aandrang tot ademen voelt. Stop tegelijkertijd de stopwatch of tel het aantal verstreken seconden.

Het aantal seconden dat iemand comfortabel de adem kan stoppen, noemen we de controlepauze. Wanneer het nodig is na afloop door diep ademen te herstellen, wordt de CP verkeerd gemeten.

Veel astmapatiënten beginnen de Buteykocursus met een CP tussen de tien en de vijftien seconden (20 tot 15 liter per minuut). Door de oefeningen meten ze ’s ochtends een steeds hogere CP. Daarbij verminderen de astmasymptomen. Met een CP boven de 35 (7 liter per minuut) heeft een patiënt geen luchtwegproblemen meer.