Om maar met de deur in huis te vallen: de huidige geneeskunde is niet ingesteld op het behandelen van oudere patiënten. Het feit dat het merendeel van hen niet één, maar twee of meer ziekten tegelijk heeft (zogeheten multimorbiditeit) dwingt artsen tot een meer integrale benadering van gezondheidsproblemen. Steeds zal daarbij de gehele patiënt in ogenschouw genomen moeten worden, voordat überhaupt een van de ziektes behandeld wordt.Dit vergt een omkering van het huidige behandelsysteem in de geneeskunde. Eerst integraal kijken, daarna pas specialistisch. Deze omslag betekent dat niet alleen de ouderenspecialisten, maar alle artsen zich moeten bekwamen in het behandelen van oude mensen.

De ziekten van ouderen verschillen weliswaar niet van die van jonge mensen, maar de hoge leeftijd brengt wel specifieke aspecten met zich mee waarmee rekening moet worden gehouden. Het oudere lichaam reageert anders op geneesmiddelen en op ingrepen. Zo kan bijvoorbeeld de toepassing van bloeddrukverlagers op hoge leeftijd leiden tot cognitieve stoornissen en is de afweging tussen handelen en niet-handelen anders dan bij jonge mensen.

Zo’n wezenlijke verandering in de gezondheidszorg vergt van alle specialisten een extra vaardigheid en de bereidheid om over het eigen vakgebied heen te kijken. Ook moeten zij bereid zijn bij bepaalde patiënten de regie uit handen te geven.

Holistische benadering

Om dit te kunnen bereiken zijn veranderingen in de opleiding van studenten en artsen noodzakelijk. Allereerst zal elke student in voldoende mate kennis moeten nemen van alle medische aspecten van het verouderingsproces. Tijdens de huidige opleiding geneeskunde staat hier een week of drie voor, op een studie van zes jaar! Dat is veel te weinig.

Ook zal het idee ”oud is afgedaan” uit het hoofd van artsen moeten. Er leeft breed –ook binnen de opleidingen– de gedachte dat ouderdom per definitie met gebreken komt en dat die gebreken –zoals incontinentie, depressie en hart- en vaatziekten– bij een hoge leeftijd horen. Dat is onjuist. Er zijn vele kerngezonde mannen en vrouwen van negentig jaar, maar ook geheel versleten patiënten van zestig. Door het afbreken van de algemene gedachte ”oud is afgedaan” komt er ruimte om de hele patiënt te beschouwen en alle problemen tegelijkertijd in redelijkheid te benaderen en te behandelen.

Daarnaast is er een verschuiving nodig in de visie op zorg. De integrale en holistische benadering van de patiënt moet terug in het medische denken. In zowel de huidige opleiding als de klinische praktijk is daarvan nauwelijks sprake. Elke specialist is in toenemende mate specialist in zijn eigen –soms zeer kleine– vakgebied en laat de rest van het lichaam en de geest aan de collega’s over, zonder dat iemand zich de regie op de behandeling toe-eigent.

Lijfarts

Deze systeemfout staat een verdere ontwikkeling van de geneeskunde in de weg en is schadelijk voor patiënten met meerdere tegelijkertijd optredende aandoeningen. Om dit te voorkomen zijn regie en afstemming noodzakelijk en daarin zijn artsen over het algemeen niet al te best.

Om die reden pleiten wij voor persoongebonden regie van multimorbiditeit op hoge leeftijd. Ideaal gezien ligt deze regie in eerste instantie bij patiënt zelf (zelfregie), maar hij of zij is daar vaak niet meer toe in staat. Daarom pleiten wij bij kwetsbare patiënten voor regie door naasten (mantelregie) in nauwe samenspraak met de huisarts, waarin de laatste de rol van een soort ”lijfarts” vervult. Daarnaast moet er een korte lijn zijn tussen de huisarts en de specialisten en tussen de specialisten onderling om de persoonsgebonden regie goed vorm te kunnen geven.

Beroepsopleidingen in de zorg dienen hun studenten (weer) op te leiden in afstemming en samenwerking, en hen te doordringen van de notie dat de patiënt het centrum van het medisch universum is, ook op hoge leeftijd. Vooralsnog is dat geen eenvoudige opgave in een sterk individualistisch veld waar vele artsen hun eigen koninkrijk hebben en de patiënt bij hen op audiëntie komt.

De auteurs zijn verbonden aan de Leyden Academy on Vitality and Ageing, een opleidings- en kenniscentrum op het gebied van de ouderengeneeskunde.