De Theologische Universiteit te Apeldoorn organiseerde op zaterdag 10 maart 2007 een goed bezocht symposium naar aanleiding van de 400e geboortedag van de Duitser Paul Gerhardt, die als dichter van geestelijke liederen in zijn vaderland en in Nederland bekendheid geniet. De teksten die op het symposium zijn uitgesproken, verschenen recent in boekvorm als deel in de reeks ”Apeldoornse studies”.

Paul Gerhardt schreef zijn gedichten in het Duits en in het Latijn. Ze zijn kunstzinnig van vorm en rijk van inhoud. Veel van zijn liederen sluiten aan bij het kerkelijk jaar, zoals ”Komt en laat ons Christus eren” en ”O hoofd vol bloed en wonden”, dat door Johann Sebastian Bach werd bewerkt voor zijn Mattheüs Passion. De componisten Telemann en Buxtehude zorgden eveneens voor fraaie melodieën waarop zijn liederen gezongen kunnen worden.

Uit Gerhardts verzen blijkt een grote liefde voor de natuur; intens genoot hij van Gods schepping. Ook wees hij op de vergankelijkheid van alle dingen en onze afhankelijkheid van God, zoals in het bekende ”Beveel gerust uw wegen”.

De eerste tekst in de bundel is een biografische, verzorgd door Christa Boerke. Paul Gerhardt was een zoon van burgemeester Gerhardt van het nabij Wittenberg gelegen plaatsje Gräfenhainichen. Volgens een gedenksteen in de voorgevel van diens geboortehuis kwam Paul Gerhardt op 12 maart 1607 ter wereld. Paul en zijn broer Christian groeiden op in een lutherse sfeer, maar moesten hun ouders al jong afstaan aan de onverbiddelijke dood.

Zij bezochten in Grimma aan de Mulde het Augustinuscollege, waar de pedagogische visie van Philippus Melanchthon werd toegepast. De Bijbel en de lutherse catechismus kregen veel aandacht, maar men verwaarloosde de klassieke schrijvers geenszins. De broers zijn in 1628 voor een theologische studie ingeschreven aan de universiteit van Wittenberg. De in 1618 uitgebroken Dertigjarige Oorlog liet echter diepe sporen na. De honger en de pest maakten veel slachtoffers, onder wie Christian junior.

Na het voltooien van de studie trok Paul naar Berlijn om huisleraar te worden van het gezin van de advocaat Berthold. Hij huwde met diens dochter Anna Maria, die in 1668 stierf. Van hun vijf kinderen overleefde alleen Paul Friedrich zijn ouders. Na Gerhardts komst in Berlijn volgde een bloeiperiode voor de lutherse kerkmuziek. Met name zijn troostliederen kwamen tot hun recht.

In 1651 werd Gerhardt predikant te Mittelwalde en in 1657 nam hij een beroep aan naar Berlijn. Ebeling, de cantor van de Berlijnse Nicolaikerk, gaf het verzameld werk van Gerhardt uit. Er volgden nog veel herdrukken en vertalingen. Lübben in Saksen werd zijn derde standplaats. Uit die tijd bleef geen vers bewaard. Ontbrak de inspiratie? In 1676 is de predikant-dichter overleden en in de crypte van zijn kerk begraven.

Arjen Velema behandelt in het tweede artikel van de bundel de plaats die Gerhardts liederen in de composities van Bach innemen. Hij bewijst in zijn interessante bijdrage dat de invloed van Gerhardt op Bach niet gering was. Ook in Nederland werden de liederen van Gerhardt zeer geliefd; een aantal kreeg een plaatsje in zangbundels.

Het is de verdienste van Jaco van der Knijff om daar een grondig onderzoek naar te doen. Het mag opmerkelijk heten dat juist in lutherse bundels zijn werk niet vaak wordt aangetroffen. Misschien vond men het te piëtistisch? De hernhutters waardeerden hem wel. In het Liedboek voor de kerken staan eveneens verzen van Gerhardt.

Ook de bekende Dietrich Bonhoeffer had iets met Gerhardt, hetgeen in de bijdragen van Jan Groenleer en Hans Ruiter wordt toegelicht. Met deze uitgave is aan de Apeldoornse studies opnieuw een waardevol deel toegevoegd.