Verscholen tussen de bomen bij Nieuw Milligen -tussen Apeldoorn en Barneveld- ligt het Air Operations Control Station. Op het zwaarbewaakte terrein staat de bunker waarin zich het zenuwcentrum van de militaire luchtverkeersleiding bevindt. Het enige wat buiten de met gras bedekte bunker opvalt, is de stilte. In de verte roffelt een specht met zijn snavel op een boomstam.Niets wijst erop dat het enkele meters onder de grond een drukte van belang is. Verkeersleiders achter grote panelen hebben contact met de buitenwereld. Talrijke vliegtuigen bewegen zich als groene streepjes over een radarscherm. Met korte conversaties -in het Engels- communiceren de verkeersleiders met de cockpitbemanning van het toestel dat ze begeleiden.

Niet altijd zijn vliegende objecten in het Nederlandse luchtruim duidelijk door de radar waar te nemen, zegt luitenant-kolonel Niels Lokman, squadroncommandant van de militaire verkeersleiding. „In de eerste nachten van de Golfoorlog begon het erg druk te worden in het luchtruim boven Nederland. Op een gegeven ogenblik hadden de Amerikanen één toestel bij ons aangemeld, een tankervliegtuig. Ook via de radio had de bemanning nog een keer aangegeven alleen te zijn. Op de radar zagen we echter onduidelijke stipjes en vlekjes om het vliegtuig heen. Later hoorde ik dat stealth-bommenwerpers met bommen op weg waren naar de Golf en in de lucht bijtankten. Daaruit heb ik geconcludeerd dat die stealth-toestellen -op de radar nauwelijks zichtbaar- waarschijnlijk de stipjes en vlekjes rond het tankervliegtuig vormden.”

De anekdote mag dan tot de verbeelding spreken van Lokman, ook de gewone burger toont zich steeds nieuwsgieriger naar alles wat zich in het luchtruim boven zijn hoofd afspeelt. „De reden is, denk ik, dat het hele vlieggebeuren veel mensen fascineert”, zegt Gerard Sloot, procedureontwerper voor vertrekkende en naderende vliegtuigen bij militaire vliegbases en medeorganisator van het jubileumfeest. „Het wordt steeds gekker. Er zijn hobbyisten die thuis voor duizenden euro’s aan apparatuur hebben staan. Daarmee kunnen ze de communicatie tussen de cockpitbemanning en de luchtverkeersleiders volgen en op hun computer ook zien om welke vliegtuigen het gaat.”

Zo belde volgens hem kort na de aanslagen in de Verenigde Staten op 11 september 2001 een man op die beweerde een gesprek in het Arabisch te hebben onderschept. Daaruit zou volgens hem af te leiden zijn geweest dat terroristen ook plannen hadden in Nederland aanslagen met vliegtuigen te plegen. Later bleek dat deze man geestelijk gestoord was.”

Sloot vindt het „bijna eng” als burgers bovenmatige interesse tonen voor het luchtverkeer en alles wat ermee samenhangt. „Een kerel wilde graag een geografische kaart met alle Europese luchtroutes. Net zo’n exemplaar als bij ons in de bunker hangt. Hij wilde die routes thuis invoeren in zijn zelfontwikkelde computergebaseerde vluchtsimulator en de exacte routes vliegen. Hoe raar kun je doen?”

Grappig zijn volgens Sloot de spraakverwarringen die zich soms voordoen tussen verkeersleider en de vliegtuigbemanning. „Een van de jongens hier zei tegen een Amerikaanse piloot: „Better one bird in the hand, than ten in the air.” Ik kon wel door de grond zakken toen ik het hem hoorde zeggen. De vlieger begreep natuurlijk niets van het oer-Hollandse gezegde „Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht.””

Een crash met een sportvliegtuigje bij Baarle-Nassau in september 2000 is Sloot het meest bijgebleven. „In die tijd was ik assistent-verkeersleider. De piloot van het vliegtuigje meldde via de radio dat hij motorproblemen had. Hij zei dat hij een weiland zag en dat hij daar wilde landen. Een moment later schakelde hij de radio uit om alle aandacht bij de noodlanding te kunnen houden. Wij alarmeerden de hulpdiensten in de buurt van het vliegtuigje. Een uurtje later las ik op internet dat de piloot was omgekomen. Ik hoor zijn stem nog in mijn oren. De gebeurtenis staat in mijn geheugen gegrift.”