„Het staatshoofd moet niet alleen richting geven, maar ook dienen”, zei Felipe in zijn maidenspeech als koning. „De kroon moet dichter bij de mensen komen, hun respect winnen en prestige behouden. Dat kan door zich integer, eerlijk en transparant te gedragen. Alleen zo krijgt autoriteit een morele grondslag. Meer dan ooit eisen burgers dat vandaag van ons.”

Wijze woorden voor een vorst die bij zijn aantreden een land en monarchie in crisis aantreft. Maar weet Felipe ze ook handen en voeten te geven? Heeft de kroon aan respect gewonnen?

„De kroon moet dichter bij de mensen komen, hun respect winnen en prestige behouden” - Koning Felipe

Het Spaanse koningshuis verkeert in sombere staat als Felipe op 19 juni 2014 het stokje van zijn vader overneemt. Steeds maar weer duiken berichten op over fraude, corruptie en zelfverrijking door Juan Carlos.  De vorst verliest veel vertrouwen als hij in crisistijd op olifantenjacht gaat naar Botswana. De trip moest geheim blijven, maar de koning breekt zijn heup, waardoor zijn luxueuze uitstapje aan het licht komt.

Ook de onthulling dat hij een minnares heeft, doet zijn imago –en dat van de kroon– geen goed. En alsof dat nog niet genoeg is, ligt ook Felipes zus, prinses Cristina, onder vuur vanwege vermeende miljoenenfraude door haar echtgenoot Iñaki Urdangarín.

Gedragscode

Slechts tweeënhalve week voor de troonswisseling kondigt Juan Carlos zijn aftreden aan. Van pracht en praal of een groots volksfeest is op de inhuldigingsdag geen sprake. Sober en ingetogen begint Felipe aan zijn taak. Het begin van een nieuw normaal, blijkt al snel.

Felipe pakt het radicaal anders aan dan zijn voorganger. Hij stelt een gedragscode op voor het personeel, maakt de boekhouding van het paleis openbaar en verlaagt zijn eigen salaris met 20 procent. Familieleden mogen niet meer werken voor bedrijven en ook geen firma’s bezitten. Daarnaast verbiedt hij het aannemen van geschenken.

Zus Cristina zet koning Felipe op afstand: hij ontneemt haar de titel hertogin van Palma en dringt erop aan haar rechten op de Spaanse troon op te geven. Dat weigert de prinses. Uiteindelijk wordt Cristina vrijgesproken van betrokkenheid bij fraude, witwassen en belastingontduiking; haar man moet wel de cel in.

Voor Felipes optreden klinkt in de beginjaren alom waardering. Maar op den duur lijkt zijn aanpak niet meer opgewassen tegen de familieschandalen die zich openbaren. De eens zo gewaarde koning Juan Carlos blijkt een man met twee gezichten te zijn. Het ene na het andere schandaal rond zijn persoon duikt op. Schimmige financiële transacties, vermeende corruptie. Zo onthult zijn ex-minnares dat de voormalige vorst 100 miljoen dollar zou hebben ontvangen voor de aanleg van een hogesnelheidslijn in Saudi-Arabië.

Erfenis

Felipe zet zijn gevoelens als zoon opzij en neemt radicale maatregelen. Hij weigert de toekomstige erfenis van zijn vader, omdat hij niet wil profiteren van eventueel op oneerlijke of schimmige wijze verkregen geld. Ook laat Felipe de vergoeding van bijna 2 ton stopzetten die Juan Carlos jaarlijks van de staat krijgt. Zo laat de koning zien: ik verkies het belang van de monarchie boven dat van mijn eigen familie. In zijn kersttoespraak zegt hij dat morele en ethische principes voor iedereen gelden, ongeacht persoonlijke en familiale overwegingen.

Juan Carlos is dan al naar het buitenland gevlucht. Vanuit Abu Dhabi is het moeilijker hem aan justitie uit te leveren. Ook is hij daar niet direct belastingplichtig. Voor de rechter hoeft hij echter niet te verschijnen. Eind 2021 staakt justitie in Zwitserland het strafrechtelijk onderzoek naar een mogelijke smeergeldaffaire wegens gebrek aan bewijs. In Spanje lukt het evenmin hem te vervolgen, omdat alle zaken plaatsvonden tijdens Juan Carlos’ koningschap – en toen was hij onschendbaar.

In 2022 maakt Felipe voor het eerst zijn vermogen bekend: hij bezit 2,6 miljoen euro. Een mededeling die moet bijdragen aan het vergroten van de transparantie van het Spaanse koningshuis. Integriteit, dienstbaarheid, openheid en oprechtheid kenmerken Felipes koningschap – precies zoals hij bij zijn inhuldiging benadrukte.

In Spanje valt op dat hij zich altijd grondig voorbereidt op bezoeken. Felipe en Letizia zetten ook hun twee dochters al jong in voor representatieve taken. Een nieuwe generatie kan het tij misschien keren, zo hopen ze. De vraag is of alle pogingen voldoende zijn om het vertrouwen van het volk te herwinnen. Vanzelfsprekend is dat allerminst, dat weet Felipe als geen ander. Hoe hij zelf ook zijn best doet, de beschadigde monarchie is niet morgen hersteld. Dat zal een kwestie zijn van lange adem, als het al lukt.