Het wetsvoorstel voegt een tweetal bepalingen toe aan het Wetboek van Strafrecht. Beide stellen meerdere vormen van spionage strafbaar. Tegen personen die verdacht worden van spionage kan het OM straks maximaal acht jaar eisen. Het maximum valt hoger uit als sprake is van schending van staatsgeheimen.

Alleen de fracties van FVD en DENK stemde dinsdag tegen het wetsvoorstel van minister Dilan Yeşilgöz (Justitie). Het effectiever bestrijden van spionage is een afspraak die destijds werd gemaakt in het regeerakkoord van Rutte IV.

Op dit moment is spionage als zodanig niet strafbaar. Bepaalde vormen van spionage zijn dat echter wel. Zo is het bijvoorbeeld verboden staatsgeheime informatie of geheime informatie van bedrijven of te stelen dan wel door te spelen aan derden. Om iemand veroordeeld te krijgen voor spionage moet het OM daarom hard kunnen maken dat diegene zich aan één van beide schuldig heeft gemaakt.

De hoge bewijslast die tot nu toe geldt, baarde de dienst in het verleden kopzorgen. „Het strafrecht biedt nog onvoldoende mogelijkheden om op te treden tegen spionageactiviteiten”, schreef de openbaar aanklager begin 2022 in een adviesbrief aan minister Yesilgöz.

Russen

In 2014 haalde het OM gedeeltelijk bakzeil in een rechtszaak die zij had aangespannen tegen Raymond P., ambtenaar op het ministerie van Buitenlandse Zaken. P. werd in 2014 door de rechter veroordeeld voor corruptie, wapenbezit en voorbereidende spionagehandelingen, maar niet voor spionage als zodanig. P. gaf de Russen onder meer technische informatie over biometrische paspoorten, maar de rechter achtte het niet bewezen dat hij staatsgeheime informatie had doorgespeeld.

Om in de toekomst te voorkomen dat alleen het type informatie ertoe doet, legt de wet de definitie van spionage straks veel breder uit. Die hoeft dan niet per se alleen maar betrekking te hebben op geheime informatie. Alle „schadebrengende handelingen ten behoeve van en het verstrekken van informatie en voorwerpen aan buitenlandse mogendheden” zijn in het vervolg strafbaar. Dat kan dus simpelweg ook gaan om het ophalen en bezorgen van pakketjes of het volgen van personen.

Dubbele opzet

Personen die dergelijke handelingen uitvoeren zijn overigens alleen strafbaar als zij weten dat hun handelen de staatsveiligheid schaadt en dat ze opereren ten behoeve van een vreemde mogendheid. De VVD stelde voor die dubbele opzet te vervangen door een schuldbepaling. Een door Ullyse Ellian voorgestelde wijziging daartoe werd dinsdag echter niet aangenomen door de Tweede Kamer.

Het OM adviseerde in mei 2022 om de voorwaardelijke opzet als vereiste aan te passen. De vereiste zou een „te hoge drempel opwerpen en effectieve vervolging in de weg zitten”, schreef het OM.

Grimmige beeld

Spionage in en tegen Nederland neemt overigens al jaren toe, blijkt uit verschillende jaarrapportages van zowel de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD). In haar rapport over 2023 gaf de AIVD aan dat „het grimmige beeld” dat ze een jaar eerder schetste, „in veel opzichten slechter is geworden”.