”Selkirks eiland. Het waargebeurde verhaal van de man die model stond voor Robinson Crusoe”
Auteur: Diana Souhami
Uitgeverij: Ambo/Anthos, 2001
ISBN 90 414 0425 2
Pagina’s: 252
Prijs: € 22,64. De naam van Robinson Crusoe heeft heel wat meer bekendheid gekregen dan die van Alexander Selkirk. Toch was laatstgenoemde degene die werkelijk ruim vier jaar alleen op een eiland heeft doorgebracht, en dat onder heel wat minder romantische omstandigheden dan Crusoe. Bovendien heeft Daniel Defoe zijn roman over Crusoe op de avonturen van Selkirk op het eiland Juan Fernández gebaseerd. De Amerikaanse biografe Diana Souhami ontrukte Selkirk aan de vergetelheid; de plaats van Robinson Crusoe zal hij echter nooit kunnen innemen.

Het is even wennen aan de stijl van Souhami en de opzet van het boek. Korte hoofdstukjes die voortdurend heen en weer springen in de tijd en een manier van schrijven die ontdaan is van alle opsmuk. Tegelijkertijd heeft de schrijfster het vermogen om met enkele woorden complete schilderijen te maken, wat vooral tot uiting komt in het beschrijven van de natuur: „De zeewind botste op de kust, steeg hoog boven de bergkammen uit, koelde af, condenseerde en viel in de vorm van regen die de bergruggen doorweekte, in woeste stromen de bergen afgutste en de welige groene dalen in snelstromende beken veranderde. Wolken omhulden de bergen terwijl de westelijke heuvels in het zonlicht baadden. Door de dalen joegen woeste windstoten. In de vochtige lente werden de baaien overspannen door regenbogen.”

De natuurschilderingen vormen de kern van het boek en zijn met passie geschreven, het menselijk handelen is ondergeschikt aan de natuur: „Het was alsof het Eiland met zijn geheimen, zijn aardse bestaan, hem opeiste, of het hem onderdeel maakte van zijn ritmen, hem kortstondig in méér veranderde dan hij was. In zijn piratenbinnenste wist hij dat hij hier zou sterven, of hij nu gered werd of niet.”

Levensdrang
Tegen de woeste schoonheid van de natuur speelt het verhaal bijna een onbelangrijke rol. Alexander Selkirk was een Schot, presbyteriaans gedoopt, opvliegend, onverschillig, gewelddadig, een bekwaam stuurman. In 1703 voer hij ter kaapvaart tegen Franse en Spaanse schepen voor de kust van Zuid-Amerika onder de bekende kapitein William Dampier. Het werd een verschrikkelijke reis met bedorven voedsel, scheurbuik, muiterij en sterfte. Na een rustperiode op het eiland Juan Fernández (voor de kust van Chili) vond Selkirk het onverantwoord om met het lekke schip huiswaarts te keren. Dampier laat hem achter op het eiland, een straf waartegen Selkirk zich hevig verzet.

Terwijl hij alleen achterblijft, wint zijn levensdrang het uiteindelijk van het hopeloze vooruitzicht: „Naarmate de dagen verstreken, de ene dag na de andere, wende hij aan de eenzaamheid. Gezelschap was niet van levensbelang. Hij had een relatie met het Eiland. (…) Hij was nergens bang voor op zijn Eiland. Alleen voor wie of wat zou kunnen komen en zijn hegemonie zou betwisten.”

Selkirk leefde van de jacht op geiten en andere dieren (robben, kreeften) en verzamelde eetbare planten. „Hij zwaaide rond aan lianen met de gratie van een mensaap, rende sneller dan alles wat er op het Eiland leefde, oogstte klimmende de vruchten van de koolpalm. (…) Al leek hij een geit, soms dacht hij als een mens.” Hij zag na twee jaar de eerste zeilen van schepen aan de horizon verschijnen. Het bleken Spanjaarden, die hem als Engelse kaper onherroepelijk zouden doden. Ze achtervolgden hem over het eiland, maar zijn snelheid en een schuilplaats in een boomhut redden hem. In 1708, vier jaar en vier maanden na zijn aankomst, kwam de Engelse kaperkapitein (en zeerover!) Woodes Rogers op het eiland.

Defoe
Alsof er niets gebeurd was, pakte Selkirk aan boord van een van de schepen van Rogers zijn stuurmansrol weer op. Het duurde tot 1711 voordat ze terug konden keren naar het vaderland. Selkirk deelde in de opbrengst van de tocht en trok de aandacht van het publiek door zijn rol in de reisverhalen van Dampier en Rogers. Het was uiteindelijk Daniel Defoe die het verhaal van Selkirk wereldvermaardheid gaf door het als basis voor zijn ”Robinson Crusoe” te gebruiken. „Selkirk las deze uiteenzetting over wie hij was en hechtte er zijn goedkeuring aan. Misschien was het wel zo. God besliste hoe de dag verliep. Het was al zo lang geleden. De ervaring was achter de rug. Herinneringen waren verloren gegaan en versnipperd. Het was allemaal op een tijdelijke manier voorbij, het buitensporige element, de beproeving van een leven zonder een mensenstem. Op het Eiland braken de golven met veel lawaai op de steile kust.”

Het boek eindigt met een beschrijving van Selkirks verdere zeemansleven, als kaper en soms piraat. „Woensdag 13 december (1720) was geen bijzondere dag, net als de dag ervoor en de dag erna. De ziel van Selkirk werd toevertrouwd aan God, zijn lichaam aan de zee, de gebruikelijke gebeden werden gezegd. Het waren niet, zoals hij had gedacht, de katten van het Eiland die het vlees van zijn botten vraten, maar de vissen van de Atlantische Oceaan.”