De dag voor de lente begint, 20 maart, is de Internationale dag van het geluk. Nederland staat in de top-5 van de lijst met bijna 140 landen. De ranglijst komt uit het jaarlijkse World Happiness Report. Finland staat aan de top, daarop volgen Denemarken, IJsland en Israël, maar dan volgt Nederland. Nederlanders geven zichzelf een 7,4 op een schaal van 1 tot 10. Aan de onderkant van de lijst prijken namen als Libanon, Sierra Leone en Zimbabwe. Afghanen zijn met het cijfer 1,9 de minst tevreden mensen op aarde.

Je vraagt je bij zo’n onderzoek meteen af hoe Nederland aan zo’n prachtig rapportcijfer komt. Een paar dagen eerder, bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten, hingen de vlaggen nog omgekeerd. En voeg bij de onvrede onder boeren ook andere ongemakken van het afgelopen jaar: stakende buschauffeurs, falend beleid rond gasboringen, hoge inflatie en stille armoede. Kortom, deugt zo’n onderzoek wel?

Het antwoord is niet moeilijk. De cijfers uit het recente rapport zijn gebaseerd op onderzoek tussen 2020 en 2022, dus grotendeels vóór de Oekraïne-oorlog en de onrust over de stikstofplannen. Maar ook dan blijven er vragen over. Want 2020, dat was toch het jaar dat corona uitbrak? In de jaren van avondklok en thuisonderwijs, lockdowns en complottheorieën was er toch ook genoeg reden om ontevreden te zijn?

Toch had de coronapandemie nauwelijks invloed op de rapportcijfers, zeggen de onderzoekers. Dat heeft te maken met de manier waarop zij tevredenheid meten. Corona veroorzaakte inderdaad veel leed en ongemak, maar daar tegenover stonden de saamhorigheid en onderlinge hulp die mensen elkaar boden. Die leidden per saldo zelfs tot een iets hoger cijfer, stellen de ‘geluksonderzoekers’.

Zij onderscheiden zes factoren die bepalen of iemand zich gelukkig voelt. Inkomen en gezondheid spelen daarin een belangrijke rol. Anderzijds, corruptie in een land verhoogt de ontevredenheid. Een sociaal vangnet en de vrijheid om eigen keuzes te maken leiden juist tot meer tevredenheid. Ook wie regelmatig iets schenkt aan goede doelen, vrijwilligerswerk doet of anderen helpt, voelt zich gelukkiger. Al met al waren, wereldwijd gezien, mensen niet ongelukkiger in de coronajaren.

Westerse bril

Kennelijk is het niet om het even hoe je tevredenheid meet. Wat is geluk precies? Een Japanner zal op die vraag niet hetzelfde zeggen als een Nederlander of een Amerikaan. Maar het antwoord hangt ook af van de vraag welke ‘bril’ de onderzoeker gebruikt. En dat is bekend.

De Amerikaanse psycholoog Jeffrey Arnett becijferde jaren geleden al dat de publicaties in zijn vakgebied voor een zeer groot deel gebaseerd zijn op westerlingen. De deelnemers aan de studies die de toptijdschriften halen, zijn voor 96 procent afkomstig uit rijke westerse geïndustrialiseerde landen, waarbij de Verenigde Staten het grootste aandeel (68 procent) hebben. Met andere woorden: psychologen putten hun kennis –ook voor een vragenlijst naar welzijn en geluk– uit westerse ‘hoofden’.

Dat maakt nogal uit, want de westerse meetlat voor geluk wijkt sterk af van die in Afrika of China. Om maar wat te noemen: voor een Amerikaan zullen waarden als individuele vrijheid, welvaart, gemak en plezier zwaar wegen. Aziaten kennen meer gewicht toe aan relaties, harmonie, rechtvaardigheid en wijsheid. Landen als Japan, Zuid-Korea en China zouden beduidend hoger scoren op een alternatieve ranglijst waarin zulke waarden centraal staan.

Naastenliefde

Je kunt zo’n geluksonderzoek ook met een heel andere bril bekijken. Een christen, moslim of boeddhist heeft wezenlijk andere opvattingen over geluk dan een atheïst of een agnost. Mensen die religieus zijn, kijken anders aan tegen het lijden in deze wereld en hechten vaak waarde aan naastenliefde en relaties met anderen.

Een bijkomend manco van deze studies is dat de onderzoekers steeds afgaan op het gevoel van de ondervraagde. Begrijpelijk, want geluk kun je niet meten voor een ander. Maar daarmee ligt het gevaar op de loer dat iemand zich wel gelukkig voelt, maar het in werkelijkheid niet is. De Bijbel bevat daar veel voorbeelden van. De gelijkenis van de rijke man en Lazarus en die van de farizeeër en de tollenaar maken duidelijk hoe mensen zich kunnen bedriegen.

De Bijbel biedt de ultieme maatstaf voor de vraag wie werkelijk gelukkig is, niet in eigen of andermans oog, maar in de ogen van God. Daarbij gaat het niet om wat iemand in zijn voorgaande leven heeft bereikt, maar om wat de toekomst hem brengt. Die ene moordenaar aan het kruis stierf in de ogen van omstanders een afschuwelijke dood, maar in werkelijkheid was hij zielsgelukkig.

Martelaars

Zo gingen martelaars vanuit de gevangenis biddend de arena in of zingend de brandstapel op. Het leven werd hen zuur gemaakt, maar aan het eind van hun smalle weg wachtte hun het zoet. „Alleen als Gods beeld in de ziel wordt hersteld en we eeuwig Zijn nabijheid mogen genieten, zijn we echt gelukkig”, schreef de Engelse puritein William Bates. Deze Londense predikant leefde in de zeventiende eeuw, in een tijd van oorlogen, pest en andere rampen.

In zijn boek ”Het gevaar van welvaart” wijst hij erop dat het kruis steeds de metgezel van het Evangelie zal zijn. Anderzijds zal voorspoed mensen juist weghouden van Christus. Voorspoed is een dodelijke hinderlaag die zondaren in het eeuwig verderf kan storten.

Deze denktrant staat haaks op de opvatting dat geluk nauw samenhangt met bezit, plezier en succes in het leven. Weliswaar zijn er ook christenen die het al op deze aarde voor de wind gaat, maar zij zullen dat in dankbaarheid erkennen als onverdiende genade van God. Moderne levensgenieters, comfortchristenen en welvaartsevangelisten zijn bij Bates aan het verkeerde adres. „De heerlijkheid van de hemel laat de zwakke en voorbijgaande luister van deze wereld verbleken. (…) Onze gezegende Zaligmaker bewaart de beste wijn voor Zijn gehoorzame vrienden voor het laatst.”

De auteur is hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad