De serie ”De prediking van het Oude Testament” is heel wat jaren geleden opgezet door uitgeverij Callenbach in Nijkerk en is inmiddels voortgezet door uitgeverij Kok, nu in Utrecht. ”Daniël” is een van de laatste nog ontbrekende delen van deze reeks. Het is een fors boek geworden, geschreven door dr. M. Nel.

Ik kende deze Zuid-Afrikaanse theoloog niet, maar het feit dat hij verbonden is aan de universiteit van Potchefstroom gaf mij een zekere verwachting. Aan die universiteit waren immers in het verleden mannen verbonden als prof. dr. J. L. Helberg, oudtestamenticus, die in dit boek genoemd wordt als schrijver van een commentaar op Daniël, en prof. dr. L. Floor, die meerdere nieuwtestamentische commentaren geschreven heeft.

Aan beide theologen heb ik goede herinneringen. Prof. Helberg hield jaren geleden op tweede pinksterdag een indrukwekkende preek in Urk over Richteren 16:1-3. Met prof. Floor bestonden in Urk al goede banden vanuit de tijd dat hij in zijn eerste gemeente, de christelijke gereformeerde kerk van Opperdoes, stond. Meerdere Zuid-Afrikaanse predikanten die mede door prof. Floor waren opgeleid toen hij in Potchefstroom hoogleraar was geworden, vertelden mij dat zij van hem hadden geleerd wat bevindelijke prediking is. Zou dr. Nel ook in die traditie staan?

Na kennisname van deze forse uitgave, keurig verzorgd door Kok, wil ik een paar opmerkingen maken, in de hoop dat ik de schrijver recht doe en de eventuele lezer enigszins op weg help.

Thora

Allereerst vraagt de auteur aandacht voor de plaats van het boek Daniël in de canon van het Oude Testament. Terwijl de meeste boeken al spoedig een vaste plaats hebben gekregen in de Thora, de profeten en de geschriften, heeft het boek Daniël wat ‘gezworven’ tussen de profeten en de geschriften. Dr. Nel laat zien dat die plaats min of meer bepalend is voor een antwoord op de vraag of we dit boek als een profetisch boek moeten lezen, een min of meer apocalyptisch geschrift, of als een boek dat behoort tot de wijsheidsliteratuur. Het antwoord op die vraag is ook bepalend voor de opvatting dat Daniël dan het laatste boek is geweest dat een plaats heeft gekregen in de canon van het Oude Testament. Nel laat nauwkeurig zien wat de gevolgen zijn van het ene of het andere standpunt voor het verstaan van het 
boek.

Het grootste deel van het boek van Nel bestaat uit een grondige exegese van de tekst, waar iedere exegeet die zich voorbereidt op een preek uit dit Bijbelboek zijn winst mee kan doen. Nel luistert echt naar de tekst voordat hij opschrijft wat hij gehoord heeft.

Aan het eind van elk hoofdstuk volgt een paragraaf over de prediking van dat hoofdstuk. Daarin worden praktische lijnen getrokken vanuit het Woord waar de gemeente mee gediend kan worden. Een ding dat mij daarbij opviel was dat Nel voortdurend vanuit het behandelde Schriftgedeelte laat zien dat de Heere alles onder controle heeft. Hij regeert. Hij zorgt voor Zijn volk en Zijn knechten. Hij komt met Zijn oordelen en Zijn verlossing.

Een groot probleem heb ik met dit boek als het gaat over de vraag wie de schrijver van Daniël is geweest en uit welke tijd dit boek stamt. Nel komt tot de conclusie dat het boek Daniël dateert uit de tijd van de Makkabeeën, dat wil zeggen de tweede en de eerste eeuw voor Christus. Dan kan Daniël nooit de schrijver zijn geweest. Het boek bestaat uit verhalen, legenden en visioenen die zijn samengevoegd onder de bekende naam van Daniël. Nel noemt het onwaarschijnlijk dat Daniël 65 jaar in koninklijke dienst in Babel is geweest, zoals verondersteld wordt in Daniël 1. Verder is het volgens Nel onmogelijk dat Nebukadnezar krankzinnig is geworden en dat de drie vrienden van Daniel de vuuroven ondergaan en overleefd hebben zoals we in Daniël 3 en 4 lezen.

Gabriël

Vooral deze laatste voorbeelden hebben mij doen schrikken. Is Nebukadnezars krankzinnigheid onmogelijk omdat geen enkele buiten-Bijbelse bron dit vermeldt? Is het onmogelijk dat Daniëls vrienden de vuuroven hebben overleefd? Bij het lezen van deze woorden moest ik denken aan het woord dat de engel Gabriël –nota bene de ”gabber”, in het Hebreeuws, de vriend van God– zei tegen dat meisje in Nazareth dat de moeder zou worden van de Zoon van God: „Geen ding zal bij God onmogelijk zijn” (Luk. 1:37). Gabriël kon het weten. Hij kwam bij God vandaan!

Het commentaar van dr. Nel is best de moeite waard, maar vraagt wel om kritisch gebruik.

Zie ook artikel Boodschap Daniël over eindtijd

Boekgegevens

De prediking van het Oude Testament. Daniël, dr. M. Nel; uitg. KokBoekencentrum; 43 blz.; € 39,90