Ik begon te lezen met een kleine dosis tegenzin en wantrouwen. Niet vanwege de auteur, daarvoor is hij mij te sympathiek en te integer. Het is het onderwerp waar ik aarzelend mijn lange tanden inzette. Geheel ten onrechte overigens. Die weerzin kwam voort uit het begrip spiritualiteit, dat voor mij altijd iets vaags en ongrijpbaars had, een zweverig modebegrip als een wegdromen in jezelf. Een vorm van ”transcendentiegeloof”, er bestaat vast wel ”iets”.

Alleen al om die reden is het goed dit boek te lezen. De auteur ging met grote nauwkeurigheid en kennis van zaken aan de slag. Hij baande zich een weg door een zee aan boeken en publicaties. En nog ontbreken tal van auteurs en titels in de literatuurlijst, zonder dat er sprake is van gemiste kansen. De schrijver heeft meer doorploegd dan hij verantwoordt. Het resultaat is een lezenswaardig eindproduct dat prikkelt tot verder lezen en aanspoort tot zorgen voor de eigen ziel.

Ziel

Zoals de titel meldt, is de auteur in zorg over onze ziel. We zijn meer dan ons brein. En als we een ziel hebben, moeten we daar ook voor zorgen. „Schaf de ziel af, reduceer haar tot iets anders, en het verlies is dramatisch.” We zitten daarmee direct in het onderwerp spiritualiteit. Daar is een markt voor, maar kerk en christendom doen daar nauwelijks in mee, constateert de schrijver.

Dat brengt mij tot de vraag of het thema niet gekaapt is door niet- en andersgelovigen en of we met het voorvoegsel ”christelijk” niet iets uit handen geven. Spiritualiteit heeft toch in haar diepste betekenis te maken met de Geest van God, met de Spiritus Sanctus, Die in Zijn herscheppende arbeid de ziel beademt? In die zin is spreken van christelijke spiritualiteit zoiets als het onderscheiden tussen ware en valse genade.

Dat is geen kritiek op de mijns inziens geslaagde onderneming van dr. Plaisier om zijn onderwerp duidelijk af te bakenen naar wat het wel en wat het niet is. Er mag dan een grote uitwaaiering van spiritualiteit zijn, maar pur sang houdt het iets exclusiefs, je kunt en mag er niet mee buiten de Bijbelse kaders treden. Mijns inziens ook niet buiten de drie ”sola’s”.

Het boek behandelt niet een academische kwestie. Hoewel…? Voetius gaf op wetenschappelijke wijze aandacht aan het onderwerp spiritualiteit. Ik proef dat verlangen ook bij dr. Plaisier. Wat is een voorganger die geen levende getuige is? Die niet studeert en mediteert met hart en verstand die aangestoken zijn door het mysterie van het geloof dat inzicht zoekt? Maar in dit boek wil hij breder zien. Het is een hartstochtelijk pleidooi voor een doorleefd geloven. Voor bezield (gemeente)leven dat opkomt uit de omgang met God. Voor een relatie die de binnenkant van ons bestaan raakt, de ziel. Daarbij is er een wolk van getuigen om ons.

Oude geschriften

„Wij leven in spiritueel schrale tijden.” Het heden wordt gespiegeld aan het verleden. Vooral de middeleeuwen zijn een schatkamer van spiritualiteit, ofwel van vroomheid en devotie. De kleine bloemlezingen uit oude geschriften prikkelen de nieuwsgierigheid en het verlangen verder te lezen in het bronmateriaal. Aanvechting, moeite, verdriet, innerlijke leegte wakkeren vaak het heimwee naar God aan en openen de ogen voor Zijn liefde.

Om vol te worden van God moet je leeg worden van jezelf. Dat gaat niet buiten besef van eigen onwaardigheid en zondigheid om, maar niet met de bedoeling een mens op zichzelf terug te werpen. Als er geen weg naar binnen overblijft, zal er ook geen weg naar buiten zijn. Spiritualiteit mag echter nooit een wegvluchten uit de wereld zijn en evenmin daarin opgaan.

Veel behartigenswaardigs wordt gezegd over de liefde, die niet alleen op God gericht is maar ook de naaste en de schepping goed doet. Leerzaam is ook het hoofdstuk over het gebed. Waar gebed verstomt, bloeit het christelijk geloof uit. Bidden moet een patroon zijn, meer dan een behoefte. Vorm en spontaniteit hebben elkaar nodig. De teloorgang van huisgodsdienst is een veeg teken, dat de alarmbel moet doen afgaan. Bij huisgodsdienst hoort ook zingen, maar het christelijk lied is meer en meer verstomd. Met de auteur betreur ik ook die schraalheid.

Wat in onze geseculariseerde tijd over dreigt te blijven, is een cultureel christendom. Van harte val ik dr. Plaisier bij als hij afrekent met „een vlotte preek waarin verteld wordt dat God natuurlijk van ons houdt. (…) Waar de vraag naar een genadig God is verdwenen” zal de boodschap „weinig zeggingskracht meer” hebben. Als iemands innerlijk leven schraal is, zal dat doorklinken in alles wat hij zegt en doet. Christelijke spiritualiteit leeft van de omgang met God en Zijn Woord en openbaart zich in de navolging van Christus en kan niet buiten de gemeenschap der heiligen en de eredienst.

Heb ik geen vragen meer? Die leggen het af tegen het vele goede wat ons geboden wordt in deze evenwichtige en zorgvuldige publicatie, die ik met veel plezier en stichting las.

Boekgegevens

Zorg voor de ziel. Spiritueel leven vanuit de christelijke traditie, Arjan Plaisier; uitg. KokBoekencentrum; 223 blz.; € 16,99