Als een oase ligt de Alblasserwaard aan de flank van de Randstad. Het weidse land wordt er bevochtigd door een netwerk van riviertjes, boezems, sloten en kreken. Smalle polderwegen voeren langs monumentale kerkjes en eeuwenoude boerderijen. Sommige hoeven hebben in de voorgevel gedenkstenen die tonen hoe hoog het water stond bij een vloed die de waard trof. Historici beweren dat de weerkerende overstromingen een stempel drukten op de volksaard in deze streek.

De hervormde kerk van Bleskensgraaf staat pal aan de Graafstroom, het kanaal dat in de late middeleeuwen werd gegraven om de veenriviertjes de Goudriaan en de Alblas te verbinden. Een kolossale treurwilg lijkt de kerk te willen beschermen tegen nieuwe aanslagen. Op 12 mei 1940, de eerste pinksterdag, werd de vorige kerk door een Duits bombardement geruïneerd.

Onderworpenheid

Wout Boele (59) weet zich met al zijn vezels aan het dorp verbonden. En aan de hervormde gemeente waar hij 24 jaar ambtsdrager was, tot 2004 de enige kerk in het dorp.

Twee jaar na zijn trouwen trok de boerenzoon met zijn echtgenote in het huisje dat ooit werd bewoond door Cornelis de Vroomen. Volgens een aantal inwoners van Bleskensgraaf bleef het tijdens het bombardement van 1940 gespaard omdat De Vroomen in 1874 weigerde te vlaggen bij het 25-jarig regeringsjubileum van koning Willem III, waarna huis en bewoners werden belaagd door dorpelingen. Boele laat dat in het midden. Het zegt in elk geval iets over het geestelijke klimaat. „Opvallende gebeurtenissen werden geduid als de weg van God. Dat gaf een bepaalde onderworpenheid die je steeds minder vindt.”

Opa Boele was een van de oprichters van de vrije evangelisatie, bestemd voor hervormden die zich niet konden vinden in de prediking van ds. J. C. Schuurman senior. Op dinsdagavond lieten ze in de schuur van Saan Blonk predikanten uit de uiterste rechterflank van de gereformeerde gezindte voorgaan. „Zondag las opa thuis een preek. Oma bleef op de dorpskerk georiënteerd, maar legde zich erbij neer.”

Hoofdstroom

De kinderen voegden zich weer bij de dorpskerk, het ”schuurtje” ging ter ziele. „De kerkelijke hoofdstroom wist zich verbonden met predikanten zoals ds. J. van Sliedregt en ds. W. L. Tukker”, verklaart Boele. „Ook zij brachten een bevindelijke prediking, maar gebaseerd op het vaste fundament van Gods verbond en Gods beloften.” De waardering voor die klassiek gereformeerde prediking ziet hij wel afnemen, door de invloed van het evangelische denken, ook in de Alblasserwaard.

De kerkfusie van 2004 had in Bleskensgraaf relatief beperkte gevolgen. Van de pakweg 1500 ingeschreven leden en doopleden namen er zo’n tachtig afscheid van de hervormde gemeente. Samen met bezwaarden uit buurdorpen vormden ze de hersteld hervormde gemeente Graafstroom, die circa 150 leden en doopleden telt. Van 2005 tot 2014 kwam die op zondag samen in de aula van het Wellantcollege in Ottoland. Bij een kerkenraadslid aan huis werd catechisatie gegeven.

Sinds 2014 vinden alle kerkelijke activiteiten plaats in de voormalige SPAR-winkel, amper honderd meter bij de dorpskerk vandaan. Met vereende krachten werd die omgebouwd tot kerk. „Nu is het hier elke week koopzondag”, glimlacht ouderling-scriba Janus van Huuksloot. „De mensen kunnen kopen zonder geld.” Dochter Marjolein, een van de leidinggevenden van de zondagsschool, had in het begin de winkel nog voor ogen. „Waar wij zitten, had je de kassa’s. Geleidelijk is dat beeld vervaagd. We zijn blij dat we nu een eigen kerkgebouw hebben.”

Bijzondere deal

Voor Hans Mouthaan (74), oud-eigenaar van de SPAR, was het een bijzondere deal. Hij verkocht het pand terwijl hij ouderling was van de hervormde gemeente. In het dorp geniet Mouthaan bekendheid als publicist, dichter en spreker. Bovendien was hij voorzitter van de School met de Bijbel, gaf hij veertig jaar leiding aan de zondagsschool, was hij archivaris van de hervormde gemeente en leidde hij de mannenvereniging.

Alleen de kerkenraad bleef tot zijn verdriet verboden terrein, terwijl hij meer dan eens door gemeenteleden werd voorgedragen. De reden was voor Mouthaan helder. „Ik ben een echte AR-man. Om hier in de kerkenraad te komen, moest je lid van de SGP zijn. Dat werd na 1920 een ongeschreven regel, door de invloed van een ultraorthodoxe groep binnen de kerkenraad. Die wist ook te bewerkstelligen dat de verplichte afdracht aan de synode niet meer werd betaald. Daardoor mocht Bleskensgraaf bijna twintig jaar geen predikant beroepen.”

De schenking van een noodgebouw door de synode na het bombardement op Bleskensgraaf normaliseerde de verhoudingen. Eind 1942 kon ds. J. van Sliedregt worden bevestigd. „Een zeer behoudende predikant, maar wel echt hervormd. Net als zijn opvolger: ds. W. L. Tukker. Die stemde, in tegenstelling tot Van Sliedregt, op de SGP, maar toen de kerkenraad moest worden uitgebreid, adviseerde hij twee AR-mensen kandidaat te stellen. Ondanks het enorme gezag van Tukker koos de kerkenraad de twee SGP-raadsleden van destijds: Jan Broer en Lukas Bons, een oomzegger van Fijgje Bons.”

Baptisten

Mede door de uitstroom van de bezwaarde hervormden werd Mouthaan op 67-jarige leeftijd alsnog kandidaat gesteld voor ouderling en door de gemeente verkozen. „Daar ben ik heel dankbaar voor. Ik kijk ook met vreugde terug op die vier jaar als ambtsdrager.”

Ondanks de spanningen in het verleden, bleef zijn verhouding met de hersteld hervormd geworden dorpelingen opvallend goed. „Dat past bij het klimaat van deze streek. Typerend is dat niemand in de kerkenraad er moeite mee had dat ik mijn winkel aan de hersteld hervormden verkocht. Elders lagen en liggen de verhoudingen vaak veel scherper.”

Behalve de hersteld hervormde gemeente Graafstroom kent Bleskensgraaf sinds 2008 de vrije baptistengemeente Graafstroom. Die komt samen in het voormalige gemeentehuis, pal voor de dorpskerk. Jeugd met een Opdracht begon op het industrieterrein een centrum voor discipelschapstraining. De invloed daarvan is in de hervormde gemeente merkbaar. Drie gemeenteleden lieten zich recent herdopen in de Slingerlandse plassen bij Goudriaan.

Het ontstaan van evangelische gemeenten, deels op initiatief van reformatorische jongeren, verbaast Mouthaan niet. „Er is in de Alblasserwaard altijd een latente doperse onderstroom geweest. Die manifesteerde zich vroeger in onkerkelijk gezelschapsleven of groepsvorming binnen de kerk, vandaag in het ontstaan van evangelische groepen. Wat ze gemeen hebben, is het centraal stellen van de eigen beleving en gerichtheid op de eigen kring.”

Binnen de behoudende School met de Bijbel, waar de jeugd nog de oude psalmen en de Heidelbergse Catechismus leert, trekt het merendeel van de dorpelingen tot vandaag gezamenlijk op. Ook ”De Bouwsteen”, een door zeventig vrijwilligers gerunde christelijke boekwinkel aan de Lindestraat, is een gemeenschappelijk trefpunt. De opbrengst van de boeken, cd’s en snuisterijen gaat voor de helft naar goede doelen, voor de andere helft naar de hervormde gemeente.

Wout Boele is verantwoordelijk voor de boekeninkoop. De vraag naar gereformeerde lectuur zag hij in de loop der jaren afnemen. „Dat is jammer”, vindt de belezen techneut. „Het is goed om kennis te nemen van al het mooie dat door de eeuwen heen op schrift is gesteld.” Toch zal Bleskensgraaf zijn behoudend hervormde karakter voorlopig nog wel behouden, verwacht Hans Mouthaan. „Dat zit er hier heel diep in.”

Fijgje Bons

Voor bejaarde inwoners van Bleskensgraaf is Fijgje Bons nog altijd een begrip. Ze wist zich nauw verbonden aan de Nederlandse Hervormde Kerk, maar nog sterker aan het volk van God. De hervormde patriarch ds. P. Zandt, ds. H. Roelofsen van de Gereformeerde Gemeenten, ouderling Frans de Bruin van hervormd Giessendam, thuislezers: ze lieten zich allemaal door de bedlegerige Fijgje onderwijzen. In 1955 stierf ze op de boerderij waar ze in 1887 ter wereld kwam. Ds. J. C. Schuurman, destijds predikant in Bleskensgraaf, leidde de rouwsamenkomst in de hoeve. Ds. Zandt sprak aan het graf; na de toespraak gaf hij een psalm op. Dat noodzaakte ds. Schuurman tot ingrijpen. Het was de uitdrukkelijke wens van Fijgje dat bij haar groeve niet zou worden gezongen. Er mocht ook geen zerk worden geplaatst. Wel spreekt ze door nagelaten brieven, deels opgenomen in ”Zoete banden die mij binden. Uit het gezelschapsleven in de Alblasserwaard”.

Marjolein Luthart-van Huuksloot

Een leven buiten Bleskensgraaf kan Marjolein Luthart-van Huuksloot (23), onderwijsassistent op de plaatselijke School met de Bijbel, zich moeilijk voorstellen. Vaak loopt ze ’s avonds nog even naar de rand van het dorp, om te zien hoe de late zon het polderland in een gouden gloed zet.

Ook kerkelijk voelt ze zich thuis in het dorp. Door de keuze van haar ouders kwam ze in de hersteld hervormde gemeente terecht, maar dat veroorzaakte geen verwijdering met het deel van de familie dat lid bleef van de dorpskerk, waartoe ook echtgenoot Mathijs behoorde.

„Het maken van een kerkelijke keuze vonden we best lastig. Je ervaart dan heel sterk de gebrokenheid in deze wereld.” Zelf zoekt ze graag naar dat wat haar met anderen verbindt. „In oktober van het afgelopen jaar is er een gemeenschappelijke hervormingsdienst gehouden. Dat vond ik heel mooi. Wellicht komt er in de toekomst openheid om nog meer samen te doen.”