Een eerlijke weergave van het levensverhaal van Margaretha Geertruida (Griet) Zelle (1876-1917), maar daardoor zeker niet minder schokkend. Zo kan de tentoonstelling ”Mata Hari: de mythe en het meisje” worden bestempeld. Zalen met gedempt licht vertellen over de executie. Uit luidsprekers klinkt voortdurend de vraag van de aanklager: spioneerde ze voor Duitsland of voor Frankrijk?

Even verderop ligt achter glas het officiële document met het doodvonnis. ”Mort”, zo staat er met dikke letters op. Vlak daarbij liggen originele verslagen van de verhoren door de Franse justitie.

Een iets beter verlichte zaal vertelt over de jeugd van Griet, die later koos voor de Indonesische naam Mata Hari: ”oog van de dageraad”. Ook gaat het over haar huwelijk met militair Rudolf MacLeod en haar scheiding. Een van de laatste tentoonstellingsruimtes is confronterend. Aan de wand hangen levensgrote foto’s van de danseres, haar vrouwelijkheid slechts bedekt door sieraden. Zachte verlichting en beelden van een vrouw die op dun stof worden geprojecteerd, geven een sfeer van seksuele verleiding.

Taboes

Wie was de Friezin nu eigenlijk? „Ze blijft een mysterieus persoon”, zegt conservator Hans Groeneweg van het Fries Museum. „We weten inmiddels veel van haar, maar nog niet alles. Die mythe hoort bij haar.” Maar was zij nu in de eerste plaats Griet Zelle, of Mata Hari? Groeneweg: „Ze was beide. Ze was huisvrouw en zorgzame moeder voor haar kinderen. Maar als artiest was ze iemand die alle taboes doorbrak.”

Griet werd in 1876 geboren als dochter van een behoorlijk rijke handelaar uit Leeuwarden. Toen ze 14 jaar was, scheidden haar ouders, zeer ongebruikelijk in die tijd. Haar moeder overleed enkele maanden daarna.

Griet voelde zich aangetrokken tot militairen. ”Beter een arme officier dan een rijke bankier”, was haar motto. Ze trouwde met kapitein Rudolf MacLeod, met wie ze twee kinderen kreeg: een zoon en een dochter. Hun zoon overleed op heel jonge leeftijd.

Vijf jaar lang verbleef het gezin in Indonesië vanwege MacLeods werk. Hier raakte Griet in de ban van exotische dansen. Eenmaal terug in Europa, liep het huwelijk op de klippen. De twee scheidden in 1907.

Onder de naam Mata Hari trad Griet op in grote steden als Berlijn en Parijs. Groeneweg: „Ze wilde voortdurend veel geld hebben. Mogelijk was ze zelfs miljonair. Ze gaf ook veel uit. Vaak verbleef ze in dure hotels. En ze had veel kleding en sieraden.”

Het geld verkreeg ze deels door haar optredens. In Parijs voerde ze voor het eerst een dans op waarbij ze zich langzaam ontkleedde. „Dat was ongekend. De kranten stonden er vol van.”

Regelmatig ging ze aan de hand van een rijke officier naar een feest. „Het is nu ondenkbaar, maar veel rijke mannen pronkten destijds met hun maîtresses.”

Van haar minnaars ontving ze veel geld. Mata Hari verleidde ook wel jonge officieren uit gegoede families. „Soms gebeurde het dat een familie niet wilde dat hun zoon met Mata Hari omging. Ze kochten haar dan af.”

Inlichtingen

De omgang met officieren bracht de Friezin tijdens de Eerste Wereldoorlog in de problemen. Als burger van het neutrale Nederland kon ze vrijuit door Europa reizen. Maar ze werd wel steeds meer in de gaten gehouden, omdat ze zowel met Duitsers als met Fransen omgang had. Op enig moment ontving ze van Duitsland een groot geldbedrag in ruil voor spionage. Inlichtingen verstrekte ze waarschijnlijk echter vrijwel niet. Groeneweg: „Het was haar alleen te doen om het geld.”

Op 13 februari 1917 pakte Frankrijk haar op. Maandenlange verhoren met als doel te bewijzen dat ze niet voor Frankrijk, maar voor Duitsland spioneerde, leverden weinig informatie op. „Waarschijnlijk waren de Fransen uit op een succesje door te laten zien dat ze de beroemde Mata Hari hadden ontmaskerd. Er waren vrijwel geen bewijzen tegen haar. Maar vooraf stond al vast dat ze dood moest.” Het leven van Margaretha Geertruida Zelle eindigde op 15 oktober 1917 voor het vuurpeloton.