De Martinikerk is sinds afgelopen najaar het enige kerkgebouw waar de protestantse gemeente Franeker samenkomt. De gereformeerde kerk aan de Zilverstraat staat te koop. Om optimaal gebruik te kunnen maken van de Martinikerk moest de gemeente wat aanpassingen doen, vertelt Jan Doevendans, voorzitter van het college van kerkrentmeesters.

Er kwamen een nieuwe toiletgroep en een kleine keuken in het gebouw. Dit alles onder het toeziend oog van monumentenzorg. Verder werd er een zo­geheten tochtsluis gemaakt. Onder het orgel is nu een houten wand met deuren aangebracht in een halve cirkel. Aan de achter­zijde van deze afscheiding zijn kapstokken aangebracht.

Regelmatig wordt de kerk verhuurd voor concerten, vertelt Doevendans. „Het EO-programma Nederland Zingt is hier een keer opgenomen en muziekkorpsen komen hier concerten geven vanwege de goede akoestiek.”

Ook beleggen universiteiten hier weleens promoties. Dan komen oude tijden tot leven. Vroeger was Franeker een universiteitsstad. Promotieplechtigheden vonden toen ook plaats in de kerk. Doevendans: „Alle Nederlandse universiteiten hebben het recht om hier promoties te beleggen. Het onderwerp is daarbij van belang: het onderzoek moet een link hebben met Franeker of met Friesland.”

Pseudobasiliek

De kerk is een pseudobasiliek. Dat betekent dat het gebouw naast het middenschip twee zijbeuken heeft. „De Martinikerk is gebouwd op kleigrond. Omdat deze grond snel verzakt, is het dak van hout, wat de constructie lichter maakt.”

Wandelend door de zijbeuken wijst Doevendans op een steen die herinnert aan de stedenband met de Hongaarse stad Satoraljaujhely. In de tijd dat er in Franeker een universiteit was, kwamen er al Hongaarse studenten naar de stad. Die oude geschiedenis is na de val van het IJzeren Gordijn in 1991 nieuw leven ingeblazen. „Dit jaar nog kwamen er bezoekers uit Hongarije naar Franeker. Ze hebben hier bloemen gelegd in de kerk en onze organist heeft de volksliederen van Hongarije, Friesland en Nederland gespeeld.”

In de kooromgang staan verschillende grafstenen tegen de muur. Zij werden hier geplaatst tijdens een renovatie in de jaren veertig van de vorige eeuw. Onlangs kwamen er twee stenen bij die niet meer bij de ingang konden staan vanwege de nieuwe scheidingswand. „De zwaarste steen weegt wel 3500 kilo. Het was een risico om deze te verplaatsen, omdat zo’n steen snel stukgaat, maar het is gelukt.” Enkele zerken zijn roder van kleur dan andere. Dat zijn de oudste, weet Doevendans. Ze werden gemaakt van zandsteen.

Middenorthodox

Iedere zondagochtend komt de protestantse gemeente Franeker in de Martinikerk samen. De gemeente telt zo’n 300 kerk­gangers. Op zondagavond kerkt een klein gedeelte in verenigingsgebouw De Rank. De gemeente vergrijst, „net als in veel andere plaatsen in Friesland en ook in de rest van Nederland.”

Hoe Doevendans zijn gemeente zou omschrijven? „Niet zwaar. Middenorthodox, denk ik. Ooit kerkte hier een vrijzinnige gemeente, maar halverwege de vorige eeuw is zij samengegaan met een orthodoxe gemeente en later met de gereformeerden. Nu proberen wij hier samen de lofzang gaande te houden, zoals ze weleens zeggen.”

Martinikerk Franeker uit 14e eeuw

De Martinikerk in Franeker dateert uit de tweede helft van de veertiende eeuw. Het kerkgebouw ging zo’n 200 jaar later geruisloos over van het rooms-katholicisme naar het protestantisme. „Een beeldenstorm hebben we hier nooit gehad”, vertelt kerkrent­meester Jan Doevendans.

Op de pilaren in het godshuis zijn fresco’s aangebracht met afbeeldingen van apostelen en heiligen: Dominicus, Franciscus, Lukas, Jakobus de Meerdere, Sebastiaan, Adrianus, Hubertus, Rochus, Clothilde, Catharina van Alexandrië, Sint-Margaretha en Apollonia van Alexandrië. Deze waren lange tijd verborgen onder een laag witte kalk, maar kwamen halverwege de twintigste eeuw tevoorschijn bij een restauratie.

De kerk heeft een Van Dam­orgel uit 1842 met pijpwerk uit 1478.