Dat was een van de conclusies tijdens de regiobijeenkomst van de Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerken (VBMK) donderdag in de Grote Kerk van Naarden. Thema van de bijeenkomst was ”Verduurzaming in de praktijk”. Veel kerkbesturen worstelen met het thema en dan vooral ook de vraag hoe de energierekening omlaag kan worden gebracht.

De RCE werkt er momenteel aan om informatie over klimaatbeheersing in monumentale kerken te bundelen en daar een praktische brochure over uit te brengen, deelde Marc Stappers van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) donderdag mee. „De RCE heeft een programma lopen: ”Duurzaam erfgoed”. Daar moeten monumentale kerken nadrukkelijker een plaats in krijgen.”

De RCE is ook een onderzoek aan het afronden over een nieuw, energiezuinig luchtsysteem, het BaOpt-systeem, dan er door overdruk voor zorgt dat de lucht in een ruimte ”chaotisch” wordt, waardoor er vrijwel geen opstijgende luchtstromen in kerken meer zouden ontstaan. De RCE werkt daarbij samen met de Technische Universiteit Eindhoven en adviesbureau DWA in Bodegraven. De RCE wil meer duidelijkheid krijgen over de lange termijneffecten van het systeem. De eerste meetresultaten wijzen erop dat het systeem ook zijn beperkingen heeft.

Stappers constateert dat er heel veel vernieuwende initiatieven zijn, variërend van ”Dikke Jasconcerten” en verwarmde kerkbanken, tot goede compartimentering en zonnecellen op kerkdaken.

Kleine maatregelen kunnen al veel opleveren, stelde Birgit Dulski van Nijenrode Universiteit en van adviesbureau Nibe. Met tochtborstels, isolerende gordijnen en het verwijderen van thermostaatknoppen is al winst te halen. „In bijgebouwen van kerken zitten soms thermostaatknoppen aan de verwarmingen. Mensen komen dan voor een vergadering, vinden het koud en zetten de verwarming helemaal open. Maar als ze naar huis gaan, vergeten ze die dicht te draaien. Door de knoppen vast te zetten of weg te halen, is de eerste winst al binnen.”

Uitwisseling van restwarmte van kerken en omliggende gebouwen, is iets waar Dulski ook goede verwachtingen van heeft. „De oude kerken staan meestal in een kerkelijke omgeving. Dus zou de kerk warmte en koelte kunnen uitwisselen met omliggende kantoren en winkels.” Dulski onderzoekt momenteel mogelijkheden daarvoor rond de Walburgiskerk in Zutphen. Iets dergelijks gebeurt al bij de Uspenskikathedraal in het Finse Helsinki die een warmteuitwisseling heeft met een in een naastgelegen schuilkelder gevestigd datacentrum met servers, zo liet zij zien.

Dulski is verder aan het onderzoeken of er in Nederland draagvlak is voor een platform energiebesparing voor kerkbeheerders. Ook zij merkt dat er in Nederland veel kerkbestuurders en deskundigen met het thema bezig zijn.

Goede regelbare energie-installaties kunnen in veel kerken de eerste winst opleveren, stelde ir. Edgar Neuhaus, hij adviseerde rond het verbeteren van de luchtkwaliteit in de kerk in Naarden. „De bedienbaarheid van installaties kan vaak beter. Sensoren in de kerk kunnen voor beter inzicht van de situatie in de kerk zorgen.”

Een kerk moet een temperatuur hebben die tussen de 5 en 20 graden Celsius ligt. De luchtvochtigheid moet tussen de 45 en 75 procent liggen en te grote veranderingen in de luchtvochtigheid moet niet te groot zijn, zo noemde Neuhaus als richtlijn. „In veel oude kerken wordt de hoogste temperatuur boven in de kerk bij de kap gemeten. Maar daar is het vaak ook het vochtigst. Dat is geen goede combinatie.” Belangrijk is volgens de adviseur ook dat de temperatuur boven en onder in de kerk niet meer dan 2 graden verschilt.

In de Grote Kerk van Naarden constateerde hij dat de bassistemperatuur vaak te hoog was, dat de temperatuur tijdens activiteiten opliep tot boven de 20 graden en de lucht erg droog (lager dan 20 procent) was. „Veel mensen vonden de kerkruimte aan het einde van bijvoorbeeld een concert erg bedompt.”

De laatste maanden is de bedienbaarheid en zuinigheid van de installatie daarom verbeterd, kan extra, frisse buitenlucht worden ingeblazen tijdens evenementen en de komende tijd krijgen de kroonluchters LED-lampen.

In de Lebuïnuskerk in Deventer werkt het kerkbestuur ook met succes aan verduurzaming, liet ir. Jan de Goede zien. „De kerk heeft 1000 m2 ongeïsoleerde glas-in-loodramen. Aan energie ging er jaarlijks 50.000 euro op.”

Als eerste heeft de kerk het verwarmingssysteem opgedeeld in delen, zodat alleen daar waar nodig de kerk kan worden opgewarmd. Verder wordt er korter gestookt en is de basistemperatuur van de kerk teruggebracht naar 12 graden. „Dat leverde bij elkaar al een besparing op van circa 10.000 euro per jaar.” De kerk wil dit jaar de gewelven en de beglazing isoleren en de basistemperatuur gaat terug naar 10,5 graad Celsius. Door andere maatregelen die nog volgen moeten de energiekosten uiteindelijk naar circa 20.000 euro per jaar, aldus De Goede.