Martinair stopt na 53 jaar met passagiersvluchten
Martinair vervoert voortaan alleen nog pakjes. Een pijnlijk besluit voor de maatschappij die Nederlanders leerde met het vliegtuig op vakantie te gaan.
Honderdduizenden passagiers beleefden hun eerste vlucht in de wit-rode charters van Martinair. De maatschappij, ooit de tweede van het land, bracht 53 jaar lang vakantiegangers naar zonnige oorden, zakenreizigers naar zakelijke bestemmingen en vracht, véél vracht, naar alle uithoeken van de wereld.
De wortels van de maatschappij liggen in Amsterdam. De jonge luchtvaartpionier Martin Schröder start in mei 1958 rondvluchten onder de naam Martin’s Air Charter (MAC). Met een gehuurde Havilland Dove (9 passagiers, 700 kilo vracht) maakt hij soms meer dan twintig trips per dag.
De eerste buitenlandse bestemming in 1960 is Palma de Mallorca, een vlucht van ruim vijf uur. Voor het eerst reist er een stewardess mee, die voor vertrek een handvol broodjes smeert. Onderweg serveert ze koffie uit een thermosfles.
Martin Schröder bouwt zijn bedrijfje gestaag uit. Met Dakota’s, DC4’s, DC7’s en een Convair 440. Regelmatig kruipt hij zelf achter de stuurknuppel. In 1966 verandert zijn MAC in Martinair Holland. Vier scheepvaartmaatschappijen en KLM steken geld in de onderneming om nieuwe investeringen mogelijk te maken.
Eind jaren zestig neemt Martinair Holland de eerste DC8 in gebruik. De straalvliegtuigen maken vliegreizen betaalbaar voor de gewone man. Martinair vervoert alles wat los en vast zit. Behalve passagiers krijgen snijbloemen, groente en fruit, maar ook koeien en olifanten een plaats aan boord.
Het bedrijf start begin jaren zeventig met pelgrimsvluchten vanuit Indonesië naar Mekka. Eind december 1974 vliegt een DC8 met Mekkagangers tijdens de landing in Colombo (Sri Lanka) tegen een berg. Alle 184 Indonesische passagiers en 7 Nederlandse bemanningsleden vinden de dood.
Het leven gaat echter door. Martin Schröder schaft vier DC10’s aan. Deze zogenaamde ”widebodies” met twee gangpaden zijn geschikt voor zowel passagiers als vracht. Dit toestel symboliseert de kracht van de onderneming: flexibel inspelen op de markt. Martinair ontpopt zich als wereldrecordhouder in het ombouwen van vliegtuigen. Stoelen erin, stoelen eruit. Passagiers in de zomer, pakjes in de winter. Of een combinatie. Poppetjes voorin, pakketjes achterin.
Eind jaren tachtig neemt Martinair z’n eerste jumbo in gebruik, de Boeing 747 – Prins van Oranje. Florida en het Caraïbische gebied vragen om vervoer. De maatschappij breidt daarom de vloot uit met Boeing 767-300ER’s, toestellen voor de lange afstand. Schröder maakt optimaal gebruik van z’n vloot door bestemmingen aan de Middellandse Zee te combineren met die in het Verre Oosten of het Caraïbische gebied.
Martinair vervoert jaarlijks circa 3 miljoen passagiers naar zo’n 50 bestemmingen. Eind december 1992 volgt een nieuwe zwarte dag. Een DC10 van Martinair crasht op de luchthaven Faro in Portugal. Van de 340 inzittenden komen er 56 om, onder wie 2 bemanningsleden.
De maatschappij krijgt meer tegenwind. In 1998 gaat president-directeur Martin Schröder, veertig jaar na de oprichting, met zichtbare tegenzin met pensioen. Niet iedereen is vervolgens onder de indruk van de prestaties van Schröders opvolgers.
Brussel steekt een stokje voor de plannen van KLM om Martinair volledig over te nemen. De KLM-groep, ook al eigenaar van Transavia, zou te machtig worden op de Nederlandse vakantiemarkt. Tien jaar lang durven aandeelhouders daarom nauwelijks te investeren in het bedrijf.
Rond de eeuwwisseling boekt het bedrijf het slechtste resultaat ooit. De efficiencyoperatie Red Alert moet Martinair er weer bovenop helpen. De onderneming stopt met een aantal weinig lucratieve passagiersvluchten. In 2007 gaat de stekker uit de Europese bestemmingen. Een nieuwe topman weet de financiën weer enigszins op orde te krijgen.
KLM, inmiddels zelf overgenomen door Air France, mag Martinair in 2008 alsnog inlijven. De redding van het complete, inmiddels redelijk uitgeklede bedrijf, komt dan echter te laat. Eind 2010 trekt KLM –tot ontsteltenis van het personeel– de stekker uit alle passagiersvluchten.
De toegevoegde waarde van de verliesgevende passage, zoals het passagiersvervoer deftig heet, is te gering voor de nationale carrier. KLM neemt de verre zonbestemmingen over. Voor Martinair is een rol weggelegd als vrachtvervoerder. Met overigens redelijk rooskleurige vooruitzichten. Martinair Cargo is een belangrijke vrachtvervoerder.
De pijn bij het personeel is groot, de band met het bedrijf hecht. Veel piloten kunnen overstappen van passage naar vracht. Stewardessen moeten vertrekken naar KLM, Transavia of een andere maatschappij. De teloorgang van het ‘rode gevoel’ zal nog lang knagen.
Martin Schröder: „Besluit komt hard aan”
Martinair liquideert een deel van zijn levenswerk. Het besluit alle passagiersvluchten te staken, doet oprichter Martin Schröder (80) pijn. „Het komt buitengewoon hard aan.”
In mei 1958 start luchtvaartpionier Martin Schröder een bedrijfje in Amsterdam. De jonge loot groeit uit tot een internationaal gerespecteerde luchtvaartonderneming.
Wat gaf de afgelopen jaren de meeste voldoening?
„De gezonde groei van het bedrijf. Alleen in de eerste anderhalf jaar leden we een aanloopverliesje. Daarna hebben we veertig jaar winst gemaakt.”
Wat is een geheim daarbij?
„Hard werken en niet zeuren. Je moet klanten dankbaarheid tonen. Veel zakenmensen weigeren dankjewel te zeggen. Ik ging elke vijftien maanden de 35 grootste klanten wereldwijd langs om ze in een gesprek van hooguit twintig minuten te bedanken. Geen lunches, geen diners. Gewoon dankjewel zeggen. Dankbaarheid is zó belangrijk.”
Hoe kijkt u terug?
„Met trots. Ik ben trots op wat we hebben gepresteerd. Het is daarom bijzonder spijtig dat het is afgelopen.”
Was het nodig de passagiersvluchten te staken?
„Liever had ik het anders gezien. Ik geloof onvoorwaardelijk in Martinair. Tegelijk ben ik nuchter. De tijden veranderen. Ik heb begrip voor de beslissing. Pijn doet ze echter wel. Het zijn bijzonder moeilijke dagen voor ons.”
Verwijt u iemand iets?
„Ik kan hier moeilijk iets over mijn opvolgers zeggen. De
Europese Commissie heeft Martinair tien jaar lang aan het lijntje gehouden. KLM mocht
Martinair van Brussel tien jaar lang niet overnemen. In 2008 kwam die toestemming er alsnog. Toen was het te laat. Een krankzinnig beleid.”
De band tussen personeel en bedrijf is enorm sterk. Hoe verklaart u dat?
„Wij hebben altijd samen moeten vechten. Vooral in crisistijden. In 1987 ben ik op een kist gaan staan en heb ik tegen het personeel gezegd: „We moeten er allemaal een schepje bovenop doen. Een piloot moet ook wel eens drankjes serveren.” Zo is het ook gebeurd. Dat schept onderling een band. Bovendien, wij waren altijd kleiner dan de grote KLM. En avontuurlijker.”
Mooiste avontuur bij Martinair?
„In 1958 solliciteerde Tineke bij ons. Ze werd een betaalde employee. Ik vond haar echter te duur, daarom ben ik maar met haar getrouwd.”
Wat is de betekenis van Martinair voor de luchtvaart?
„We moeten de rol niet overdrijven. Martinair heeft echter wel het vakantievervoer ontwikkeld, beginnend naar Palma de Mallorca. We behoren nu tot de grotere cargobedrijven ter wereld. Binnenkort staan we in de top 5. Tenminste, als het aan mij ligt.”
Voortaan vracht vliegen
Gezagvoerder Teelko de Haan (52) moet omschakelen. Voortaan vervoert hij pakjes in plaats van passagiers.
Het besluit van Martinair om te stoppen met passagiersvluchten valt hem zwaar. De captain vertrok afgelopen zaterdag met de laatste passagiers in een 767 vanuit Mexico. „Het voelde niet goed.” De piloot stapt over op een MD11. „Ik had liever een jumbo gehad. Leuker toestel, mooiere bestemmingen.”
De Haan voelt zich vergroeid met Martinair. „Ruim 24 jaar, de helft van m’n leven, werk ik voor deze maatschappij. Als ik het over moest doen, koos ik direct weer voor Martinair. Het is er gewoon, laagdrempelig. Captains staan hier niet op een voetstuk.”
Rode bloed eruit pompen
Assistent-purser Celène de Kam (34) stapt over van Martinair naar KLM. „Straks ben ik een nummer.”
Veertien jaar lang heeft De Kam met de rood-witte maatschappij „gratis wereldreizen” gemaakt. „Ik dacht even een jaartje bij Martinair te gaan werken. Maar vliegen is verslavend.”
De band met het bedrijf is hecht. „Het is echt één grote familie. Je kent iedereen. Bij KLM komt het voor dat je na twintig jaar vliegen nog onbekende collega’s ontmoet.” Martinair houdt van aanpakken. „Als stewardess sta je ook wel eens bitterballen te serveren op bedrijfsfeestjes.” Bij KLM moet De Kam eerst zes weken op cursus. „Ze willen het rode bloed eruit pompen.”
Mooiste uniform omwisselen
Stewardess Marjan Kap (33) moet na dertien jaar een punt zetten achter haar loopbaan bij Martinair. KLM wacht.
„Het voelt dubbel, verdrietig, pijnlijk. Het ons-kent-onsgevoel bij Martinair is heel sterk. Je kent iedereen bij naam en toenaam.”
Met haar 1,86 meter is ze de langste stewardess in het rood. „Wij hebben het mooiste uniform ter wereld. Lange jas, sjaal, hoge kraag. Of korte jas, lange rok, stropdas.” Straks stapt ze rond in het blauw.
Rood is de samenbindende kleur van de Martinairfamilie. Haar man, piloot bij dezelfde club, heeft ze leren kennen in de Dominicaanse Republiek. „Onze zoon van anderhalf heeft… rood haar.”
