In ”Tonio” doet de schrijver A. (Adri) F. Th. van der Heijden nauwkeurig verslag van het leven en de dood van zijn enige zoon. Elk woord dat Van der Heijden schrijft, is een traan uit zijn ziel. Het boek is zwaar van verdriet. Tegelijk leert het veel over de gestalten van verdriet, over de liefde voor een kind en over de onver­biddelijke dood.

Hoe ga je om met het verlies van je kind? Van der Heijdens manier is door erover te schrijven. Een dik boek van meer dan 600 pagina’s waarin de levendige herinneringen aan zijn zoon de dood steeds opzij moeten duwen. Tevergeefs.

Na het ongeval wordt Tonio urenlang geopereerd door verschillende specialisten, maar uiteindelijk geven zij hem op. Adri en zijn vrouw Mirjam Rotenstreich nemen in de ziekenhuiskamer afscheid van hun overleden zoon. Met chirurgische precisie probeert Van der Heijden de dood, en vooral de waarheid van de dood, te ontleden. Wat heeft Tonio de laatste uren van zijn leven gedaan, waar kwam hij vandaan toen hij op de fiets zat, welke ingrepen zijn er in het ziekenhuis verricht? Tege­lijk omschrijft hij in beeldende taal zijn gevoelens en de reacties van Mirjam: „Zij zat nog steeds met geknakte rug te huilen.”

De schrijver zelf huilt juist in stilte. Inwendig schreeuwt hij het uit, hij geeft zichzelf de schuld van de dood van zijn zoon, hij had beter voor hem moeten zorgen, hij had toen hij die morgen om halfvijf wakker werd door brandend maagzuur Tonio moeten bellen, hij had…

Voor ouders die zelf een kind hebben verloren, zullen veel gevoelens herkenbaar zijn. Pijnlijk ook, vooral als gedachten onder woorden worden gebracht die je juist liever niet uitgesproken ziet. Dat zijn kind nu alleen in een kist onder de grond ligt, en dat hij hem in de steek heeft gelaten, dat de ontbinding het langzaam zal winnen van het lichaam.

Van der Heijden windt er geen doekjes om; er is niets en dan ook helemaal niets moois aan de dood. Het verhaal brengt heel duidelijk aan het licht dat voor mensen zonder God het verlies van een dierbare nog veel onbegrijpelijker en misschien pijnlijker is dan voor mensen die wel in God geloven. Tonio bestaat niet meer, hij is voorgoed verdwenen. Het enige dat overblijft, is een grote leegte en alles wat aan zijn dood en leven herinnert. De leegte wordt gedempt met drank, al beseft de schrijver dat dit geen oplossing is en moet hij later zijn best doen om samen met zijn vrouw van de drinkgewoonte af te komen. Als er iets of iemand is die schuldig is aan de dood van zijn zoon, moet dat het lot zijn of de schrijver zelf. God niet, want die bestaat immers niet. Opmerkelijk is dat degene die als schuldige aangewezen zou kunnen worden, namelijk de bestuurder van de auto, de enige is die wordt overgeslagen. Alsof Van der Heijden de man of vrouw nog meer leed wil besparen.

”Tonio” is een waardevol docu­ment, omdat het zo duidelijk weergeeft wat voor impact de dood heeft en hoe de areligieuze mens de dood beleeft. Daarnaast vormt het boek een laatste eer­betoon aan de zoon van de schrijver. Hij putte hiervoor uit dagboeken die hij van voor de geboorte van zijn zoon tot aan diens achttiende levensjaar heeft bijgehouden. Van der Heijden verrast door de beelden die hij gebruikt, al doet hij soms wat te veel aan mooischrijverij. Uit de herinneringen spreekt duidelijk de tere liefde van een vader voor zijn zoon. Dat de vader daar zijn verdere leven op moet teren, spijt je als lezer oprecht.

Boekgegevens

Tonio. Een requiemroman, A. F. Th. van der Heijden;

uitg. De Bezige Bij, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 2345 954 5; 633 blz.; € 29,50.