Pamplona is een goede uitvalsbasis om zowel de Pyreneeën in het noorden als de vlakke velden in het zuiden van Navarra te bezoeken. In het centrum vermengen bewoners -de stad telt 180.000 ingezetenen- zich met hordes toeristen. Zij dwalen onder meer langs een eeuwenoude gotische kathedraal, oude stadsmuren en een zestiende-eeuwse citadel.De talloze terrassen op het Plaza del Castillo in het stadshart nodigen op deze zonnige septemberdag uit om de benen te strekken en een drankje of maaltijd te bestellen. Beroemd is het hotel waar ooit Ernest Hemingway verbleef, die aan de stierenrennen in Pamplona deelnam en er in een roman over schreef. Het simpele feit dat deze auteur hier ooit onder de lakens lag, trekt tot op de dag van vandaag toeristen aan.

Op een ander plein, voor het barokke, achttiende-eeuwse stadhuis, deelt een grijzende man gratis kranten uit. Uitgelaten vakantiegangers laten zich op de foto zetten bij het beeld van een stier. Javier Adot, een jonge toeristische gids, spreekt met passie over de historie van de stad. Als de stieren ter sprake komen, verraadt zijn stem een nóg groter enthousiasme. Jaarlijks rent in juli acht dagen lang elke ochtend een koppel stieren achter een menigte mensen de berg op. In een groot stadion hebben ’s avonds de gevechten plaats.

Kritiek op deze dieronvriendelijke traditie, die soms ook slachtoffers eist, wuift Adot weg. „Bij het begin van de rennen zingen we altijd een lied voor de heilige San Fermin met de vraag om ons te beschermen. Elf jaar geleden is er voor het laatst iemand omgekomen tijdens de stierenrennen. Dat was een Amerikaan. Het was zijn eigen schuld. Toen hij viel, bleef de man niet op de grond liggen, maar stond hij op en draaide zich om.”

Het evenement brengt jaarlijks een enorme mensenmassa op de been, zo valt op foto’s in winkeletalages te zien. Adot: „Mensen die langs de route wonen verhuren hun balkons voor 20 tot 30 euro aan geïnteresseerden om drie seconden stieren voorbij te kunnen zien rennen. Iedereen is dan nerveus. Het zit helemaal in de lucht.” Uiteindelijk erkent de gids dat het „quite stupid” is om voor een stier uit te rennen. „Maar het is een traditie.”

Allerlei plaatsen in de stad herinneren aan het oude gebruik. Zo vermeldt een digitale klok op de hoek van een straat de cijfers 286-23-26-7. Adot legt de betekenis ervan uit. Over 286 dagen, 23 uren, 26 minuten en 7 seconden gaan in Pamplona de eerstvolgende stierenrennen van start…

Traditioneel gerecht
De drukte van Pamplona vormt een groot contrast met de stilte van Ujué, zo’n 60 kilometer ten zuidoosten van de stad. Het afgelegen bergdorp met zo’n 240 inwoners vormt het eindpunt van een lange slingerweg en heeft daardoor van toevallig passerende automobilisten geen last. Toch weet menigeen de weg naar het middeleeuwse plaatsje te vinden.

Het dorp dankt zijn bekendheid onder meer aan een traditioneel gerecht, de zogenaamde broodkruimels. Twee lunchrestaurants hebben de specialiteit op de kaart staan en trekken daarmee naar verluidt zelfs gasten uit Madrid.

Het dorp maakt een verlaten indruk. Vijf bewoners zijn vanochtend rond kwart over negen op de bus naar Pamplona gestapt. De circa vijftien kinderen in de leeftijd van vier tot twaalf jaar die Ujué telt, zitten in de schoolbankjes. Ze krijgen les van één leerkracht. Op straat is bijna geen mens te zien. Ineens passeert een auto met Nederlands nummerbord. De chauffeur en zijn vrouw blijken hier als 23 jaar een tweede huis te hebben. Ze haasten zich naar een afspraak in Pamplona.

Op verschillende plaatsen zijn woningen aan weerszijden van de straat via een overdekte corridor in de lucht met elkaar verbonden. Op die manier konden de bewoners elkaar in vroeger dagen bereiken als de weg in strenge winters maandenlang onbegaanbaar was, verklaart gids Adot. De woningen waren vanouds ingesteld op situaties waarin de bevolking gedurende langere tijd de deur niet uit kon. Binnenshuis was bijvoorbeeld een speciale verblijfplaats voor de paarden en kippen ingericht.

Rotsspleet
Over het ontstaan van Ujué doen verschillende verhalen de ronde. Een legende vertelt dat een schaapherder telkens een duif op een bepaalde plek een rotsspleet in zag vliegen. Hij besloot te kijken waar die duif heen ging en trof een beeld van de maagd Maria aan. De herder vertelde zijn ontdekking in het dichtstbijzijnde dorp en kreeg de opdracht de maagd naar het dorp te brengen of het dorp naar de maagd. Dat laatste gebeurde. Er werden een kasteel en een gotische kerk gebouwd en Ujué was een feit.

Het kasteel is intussen verdwenen. De gotische kerk is nog altijd fraai gelegen op een plek die uitzicht biedt op de Pyreneeën. Eenmaal per jaar is het in en rond dit bedehuis een drukte van belang. Eind april of begin mei wordt een traditionele processie gehouden. Uit de wijde omtrek lopen enkele duizenden mensen, gekleed in sober zwart en met een dito kap op het hoofd, richting de kerk van Ujué.

Het is, zegt Adot, aan de „virgin” te danken dat het dorp nooit van de kaart is verdwenen. „Vanwege het extreem warme klimaat in de zomer wilden inwoners deze plaats in het verleden verlaten. Ze kregen van de toenmalige koning van Navarra echter het verzoek te blijven om zorg te dragen voor de maagd en voor de kerk.”

De processie is volgens de gids een emotionele gebeurtenis. De banken worden uit de kerk gehaald, zodat er zo veel mogelijk personen in kunnen staan. „Mensen herdenken hier dan hun gestorven geliefden.”

Adot attendeert op interessante details die bezoekers gemakkelijk ontgaan. Links boven de ingang van de kerk prijkt een afbeelding van mensen die bij Jezus komen. Rechts op de grond bevindt zich een gat waarvan de functie op het eerste gezicht niet duidelijk is. Wie een openbare zonde had begaan, werd met zijn voet in dit „zondaarsgat” vastgezet, legt Adot uit. Zo vertelt de eeuwenoude kerk aan wie er oog voor heeft haar eigen verhaal, ook als er in de verste verte geen geestelijke is te bekennen.

Meer informatie: www.turismo.navarra.es.