Wie in een meditatieve stemming op een doordeweekse dag net voor Pasen de Grote Kerk in Naarden-Vesting binnenloopt, wordt met een klap in de realiteit teruggezet. De kerk is een zee van stoelen. Overal staan ze, tot in de verste uithoeken. Op strategische punten zijn grote tv-schermen neergezet van een niet-onbekend Nederlands elektronicaconcern. Niet iedereen in de kerk zal namelijk tijdens de uitvoeringen direct zicht hebben op zangers en orkest.De Stille Week is in Naarden de week van de Matthäus Passion. Vijf keer wordt zij hier uitgevoerd, iedere keer voor zo’n 1700 bezoekers. En op Goede Vrijdag registreren de tv-camera’s ieder jaar weer hoe onder andere kabinetsleden met aanhang de Grote Kerk binnengaan om te luisteren naar de uitvoering van het meesterstuk van Bach.

Boven de bezoekers welft zich een uniek panorama. Op het houten plafond van het middenschip van de kerk is in het begin van de zestiende eeuw -rond 1518- een unieke vertellende reeks schilderingen met Bijbelse taferelen aangebracht.

Het zijn zogenaamde typologieën. Dat wil zeggen dat een episode uit het Nieuwe Testament steeds is gecombineerd met een voorafbeelding uit het Oude Testament. Zo is precies boven de stoelen waar de kabinetsleden op Goede Vrijdag zullen zitten aan de ene kant een schildering van Christus aan het kruis te zien. Op de andere kant van het gewelf staat Mozes afgebeeld die de koperen slang in de woestijn verhoogt. Het is de Heere Jezus Zelf die in Johannes 3:14 het verband legt tussen Zijn kruisiging en deze geschiedenis uit het Oude Testament.

Veel is er niet bekend over het immense Naardense dakschilderij. De schilders -waarschijnlijk waren het er meerderen- hebben gebruikgemaakt van de Biblia Pauperum, waarin veertig op elkaar volgende typologieën het leven van Christus verbeelden. Deze Biblia Pauperum was in de zestiende eeuw een belangrijk handboek voor kunstenaars. Voor Naarden hebben de schilders er onder andere het passieverhaal uit geselecteerd.

De schilderingen zijn direct op de 1600 eikenhouten panelen, waaruit het plafond bestaat, aangebracht met temperaverven. De taferelen zijn omgeven met een rand van plantmotieven waarin kleinere afbeeldingen zijn opgenomen. Deze kleinere schilderingen bewijzen dat er niets nieuws onder de zon is. Zij hebben namelijk vaak een relatie met de sponsors van het schilderwerk. Zo worden er bijvoorbeeld leden van een bepaald gilde dat deze schilderingen financieel mogelijk maakte, getoond.

Mozes

Het panorama op het dak van het middenschip van de kerk begint bij de toren. De afsluiting is een schildering van het laatste oordeel in het hoge koor. Vanuit deze laatste schildering bezien, waarin Christus wordt afgebeeld zittend op de regenboog, staat het goede aan Zijn rechter- en het kwade aan Zijn linkerhand. Zo is de hel afgebeeld aan de zuidelijke dakhelft en de hemelpoort en de geschiedenissen uit het Nieuwe Testament aan de noordzijde van het dak.

Vanuit de toren bezien, is er links eerst een paneel waarin Christus wordt getoond, biddend in Gethsémané. Op de achtergrond komt Judas met de soldaten de tuin in om Hem gevangen te nemen. Rechts is de ’overeenkomende’ geschiedenis uit het Oude Testament te zien: Mozes biddend om de overwinning op de Amalekieten. Deze verbinding tussen oud en nieuw verbond is trouwens nogal bijzonder omdat deze geschiedenissen uit de beide testamenten verder nergens in de kunst van de zestiende eeuw op elkaar werden betrokken. Een novum.

Het volgende panelenpaar toont het verraad van Judas en Joab die Abner doodt. Daarna is de geseling van Christus te zien, verbonden met een tafereel over de geseling van de Makkabeeën, beschreven in het apocriefe Bijbelboek 2 Makkabeeën 7. De bespotting van Christus’ Koningschap en de bespotting van Elísa door de jongetjes uit Bethel is de volgende stap in deze geschilderde preek. De kruisdraging van Christus wordt verbonden met Izak die het hout draagt waarop hijzelf zal worden vastgebonden.

De kruisiging, afgebeeld vóór de zijbeuken van de Naardense kruiskerk, wordt verbonden met de geschiedenis van de verhoging van de koperen slang. In het kerkkruis staan de graflegging -verbonden met een schildering van Jona in de buik van de vis- en de opstanding geschilderd. De opstanding van Christus wordt verbonden met de oudtestamentische geschiedenis van Simson die de poortdeuren van Gaza uit zijn hengels tilt en daarmee de stad verlaat.

De reeks schilderingen wordt afgesloten met de hemelvaart van Christus -verbonden met de hemelvaart van Elía-, het pinksterfeest -verbonden met Mozes die de wet ontvangt- en ten slotte het laatste oordeel, met aan de ene kant een schildering van de hemel en aan de andere kant van de hel.

Geen applaus

Nadat op Goede Vrijdag het slotakkoord van het laatste koraal van de Matthäus Passion geklonken heeft, zullen de 1700 bezoekers als één man van hun stoelen opstaan. Op de tv-schermen in de kerk zal de tekst: ”Geen applaus” verschijnen. Stil zal het zijn. Geen ovatie. Geen buigende solisten. Geen bloemen. Geen toegiften.

Een enkele bezoeker zal misschien het hoofd opheffen en kijken naar het panelenpaar dat de opstanding verbeeldt. Jezus brak de dood open zoals Simson de poorten van Gaza opende. Dat wat het einde leek, werd een nieuw begin.

De naamloze schilder van dit stukje van het Naardense kerkplafond had dat vijf eeuwen geleden al heel goed begrepen.

Dit is het inleidende deel van een korte beeldserie op de kerkpagina in de Stille Week naar aanleiding van taferelen uit het Oude Testament op het plafond van de Grote Kerk in Naarden.